Co to jest nerw wzrokowy?
Nerw wzrokowy to II nerw czaszkowy, który odpowiada za przewodzenie impulsów wzrokowych z oka do kory wzrokowej, leżącej w płatach potylicznych mózgu (zobacz ryc. 1). Inaczej mówiąc, odpowiada on za przekazywanie wrażeń wzrokowych, powstających w siatkówce oka, do kory wzrokowej, gdzie są one przekształcane we właściwy obraz obserwowanych przedmiotów.
Do podstawowych badań czynności nerwu wzrokowego, które wykonuje się przy każdym badaniu okulistycznym, należą: badanie ostrości wzroku, test rozpoznawania barw, ocena odruchów źrenicznych na światło oraz badanie dna oka. W chorobach nerwu wzrokowego, zwanych inaczej neuropatiami wzrokowymi, wyniki tych badań są zazwyczaj nieprawidłowe.
- Badanie ostrości wzroku do dali polega na odczytywaniu, każdym okiem oddzielnie, z odległości 5 lub 6 m znaków zwanych optotypami (cyfr, liter lub obrazków) umieszczonych na tzw. tablicy Snellena do dali (zobacz ryc. 2).
- Ocena widzenia z bliska to czytanie różnej wielkości tekstu z odległości 30 cm (tzw. odległości dobrego widzenia) na tablicach Snellena do bliży. Obniżenie ostrości wzroku do dali i bliży jest powszechnie występującym objawem w chorobach nerwu wzrokowego.
- Zaburzenia widzenia barwnego, które dotyczą głównie barwy czerwonej i zielonej, bada się za pomocą specjalnych tablic pseudoizochromatycznych Ishihary (zobacz ryc. 3). Prostą metodą oceny jednoocznych zaburzeń w rozpoznawaniu barw jest pokazanie pacjentowi czerwonego przedmiotu (zobacz: Badanie widzenia barw – desaturacja barwy czerwonej), który ogląda on na przemian prawym i lewym okiem. W oku z chorym nerwem wzrokowym barwa czerwona wydaje się wówczas „wyblakła”. Zaburzenia widzenia barwnego są bardzo charakterystycznym objawem uszkodzenia włókien nerwu wzrokowego.
- Badanie odruchów źrenicznych na światło odbywa się w przyciemnionym pomieszczeniu, gdzie źrenice są szersze niż normalnie. W prawidłowych warunkach, po pobudzeniu oka bodźcem świetlnym (np. światło latarki), źrenica się zwęża (zobacz ryc. 4). Reakcje źrenic na światło powinny być symetryczne w obu oczach. W chorobach nerwu wzrokowego dochodzi do zaburzenia prawidłowego odruchu źrenicy na światło – jest to tzw. dośrodkowy defekt źreniczny. Źrenica pozostaje wówczas szeroka lub zwęża się w niewielkim stopniu lub bardzo wolno. Obecność tych zaburzeń wskazuje na uszkodzenie włókien nerwu wzrokowego, które stanowią dośrodkową (domózgową) drogę odruchu źrenicznego na światło.
- Badanie dna oka (zobacz: Badanie dna oka) pozwala na ocenę wyglądu tarczy nerwu wzrokowego, która stanowi odcinek nerwu II wewnątrz gałki ocznej. Prawidłowa tarcza jest bladoróżowa, płaska i ma wyraźne granice (zobacz ryc. 5). W wielu neuropatiach wzrokowych obraz tarczy jest nieprawidłowy. Badanie dna oka odbywa się w ciemni okulistycznej za pomocą wziernika (oftalmoskopu) lub specjalnych soczewek Volk, po rozszerzeniu źrenicy kroplami.
Ryc. 2. Tablice Snellena do badania ostrości wzroku do dali.
Ryc. 3. Tablice pseudoizochromatyczne Ishihary do oceny zaburzeń rozpoznawania barw.
Ryc. 4. Badanie odruchu źrenicznego na światło.
Ryc. 5. Prawidłowa tarcza nerwu wzrokowego: bladoróżowa, płaska, o wyraźnych granicach.
Jak przygotować się do badania?
Podstawowe badanie okulistyczne nie wymaga specjalnego przygotowania. Pacjent musi jedynie pamiętać, że po rozszerzeniu źrenic przez 3–4 godziny może mieć nieostre widzenie, zwłaszcza z bliska i nie wolno wówczas prowadzić samochodu. Po zwężeniu źrenic wszystko wraca do normy.
Jakie są wskazania do badania?
Ocenę czynności nerwu wzrokowego przeprowadza się w sytuacji, gdy pacjent zgłasza pogorszenie widzenia, ma nierówne źrenice albo skarży się na ubytki w polu widzenia.
W niektórych przypadkach, nawet przy braku jakichkolwiek zaburzeń widzenia, wskazane jest profilaktyczne badanie nerwu wzrokowego przynajmniej raz do roku. Do tej grupy osób należą:
- pacjenci z oftalmopatią tarczycową,
- osoby przewlekle przyjmujące niektóre leki, mogące uszkadzać nerw wzrokowy (np. preparaty przeciwgruźlicze),
- osoby po przebytym urazie głowy,
- pacjenci ze stwardnieniem rozsianym,
- osoby, u których w rodzinie występowały dziedziczne choroby nerwu wzrokowego.
Jakie są możliwe powikłania po badaniu nerwu wzrokowego?
Badanie podstawowych czynności nerwu wzrokowego nie wiąże się zazwyczaj z żadnym ryzykiem dla chorego. Jedynym zagrożeniem może być wywołanie ostrego ataku jaskry po rozszerzeniu źrenic. Powikłanie to dotyczy jednak tylko nielicznej grupy chorych, predysponowanych do rozwoju tzw. jaskry zamykającego się kąta przesączania (zobacz: Badanie kąta przesączania [gonioskopia]). Są to osoby z anatomicznie małymi gałkami ocznymi, którym towarzyszy płytka komora przednia oka i wąski kąt przesączania. Może on ulec zamknięciu przez nasadę sfałdowanej tęczówki, gdy źrenica się rozszerza. Profilaktycznie tym osobom można przed badaniem podać doustnie leki obniżające ciśnienie w oku.
W rzadkich wypadkach po badaniu okulistycznym może dojść do wystąpienia objawów alergii na składnik kropli podawanych do oka w celu rozszerzenia źrenicy. Objawy zwykle szybko ustępują i nie wymagają leczenia.
Jakie stany występujące po badaniu powinny skłaniać do kontaktu z lekarzem?
Jeśli po badaniu okulistycznym pacjent czuje ból oka, któremu mogą towarzyszyć nudności i wymioty, może to sugerować wystąpienie ostrego ataku jaskry na skutek zamknięcia kąta przesączania. W takich sytuacjach chory często widzi „tęczowe koła” wokół źródeł światła (np. podczas patrzenia na lampę). Należy wówczas niezwłocznie zgłosić się do okulisty, najlepiej na ostry dyżur, w celu podania leków obniżających ciśnienie w oku.
