×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Badania elektrofizjologiczne – elektroretinografia

dr hab. n. med. Anna Kubatko-Zielińska
Klinika Okulistyki i Onkologii Okulistycznej
Katedra Okulistyki
Pracownia Patofizjologii Widzenia i Neurookulistyki, UJ CM, Kraków

Badania elektrofizjologiczne (ERG) w okulistyce to obserwacja i rejestracja zmian prądów czynnościowych powstających w gałce ocznej, w okolicy wzrokowej kory mózgowej i w mięśniach gałkoruchowych.

W okulistyce jako badania kliniczne stosuje się następujące badania elektrofizjologiczne:

  1. elektroretinografię (ERG) – badanie zmian czynnościowego potencjału powstającego w gałce ocznej pod wpływem światła
  2. elektrookulografię (EOG) – badanie zmian potencjału podstawowego w gałce ocznej pod wpływem światła
  3. wywołane potencjały wzrokowe (VEP, VER) – badanie odpowiedzi z kory mózgowej na bodziec świetlny
  4. elektrookulografię i nystagmografię (EOG i ENG) – obserwacja zmian potencjału podstawowego przy ruchu gałek ocznych
  5. elektromiografię (EMG) – badanie potencjałów elektrycznych powstających przy skurczu mięśni gałkoruchowych.

Wszystkie wymienione badania przeprowadza się zgodnie ze standardem podanym przez Międzynarodowe Towarzystwo Elektrofizjologii Klinicznej Układu Wzrokowego (ISCEV).

Elektroretinografia

Pod wpływem bodźca świetlnego powstaje w gałce ocznej czynnościowy potencjał elektryczny. Przedmiotem badania jest jego szybka faza, złożona z fali a i b. Czynną elektrodę zakłada się na gałkę oczną w postaci soczewki kontaktowej lub umieszcza w dolnym załamku worka spojówkowego w postaci nylonowej nitki nasyconej środkiem przewodzącym (elektroda DTL – Dawson-Trick-Litzkow). Drugą elektrodę umieszcza się na skórze w kącie szpary powiekowej lub na czole.

Bodziec świetlny można zastosować jako krótki błysk (1–3 ms), błyski podwójne lub migocące (flesz ERG), jak również jako szachownicę o naprzemiennie rozjaśniających się i zaciemniających się kwadratach, których wielkość może być różna (pat tern ERG). Przy pobudzaniu wzorcem możliwe jest utrzymanie stałego poziomu adaptacji siatkówki.

Badanie wykonuje się w warunkach adaptacji do ciemności (skotopowe ERG) i w warunkach adaptacji do światła (fotopowe ERG). Odpowiedź ERG składa się z fali a i b. Fala a jest to początkowe wychylenie ujemne (negatywne – N) w stosunku do linii izoelektrycznej, które pojawia się około 35 ms po zadziałaniu bodźca. Fala a powstaje na skutek pobudzenia zewnętrznych członów fotoreceptorów, to znaczy pręcików i czopków. Fala b, wychylenie dodatnie (pozytywne – P) w stosunku do linii izoelektrycznej, pojawia się około 50 m po zadziałaniu bodźca, pochodzi z komórek Müllera i odzwierciedla procesy zachodzące w warstwie komórek dwubiegunowych siatkówki.

Amplituda fali a mierzona jest od linii izoelektrycznej do najdalszego ujemnego wychylenia, a amplituda fali b od najdalszego ujemnego wychylenia fali a do najwyższego dodatniego wychylenia fali b. Amplituda fal a i b zależna jest od wielu czynników, np. od rodzaju czynnej elektrody, intensywności bodźca, warunków adaptacji, wieku pacjenta. Każda pracownia powinna opracować własną normę pracownianą.

W badaniu ERG wywołanym bodźcem błyskowym (flash ERG – FERG) uzyskuje się 5 zapisów – 3 pierwsze przy adaptacji do ciemności (skotopowej), a 2 następne przy adaptacji do światła (fotopowej).

1. Odpowiedź pręcikowa mierzona przy adaptacji do ciemności.
Fali a nie analizuje się, a fala b jest odpowiedzią komórek dwubiegunowych na pobudzenie pręcików. Odpowiedź pręcików można uzyskać, stymulując siatkówkę w pełni zaadaptowaną do ciemności błyskami światła niebieskiego lub światła białego o bardzo niskim natężeniu.

2. Odpowiedź maksymalna, czopowo-pręcikowa.
Powstaje po silnym białym błysku, przy adaptacji do ciemności. Falę a można podzielić na a1 (komponent czopkowy) i a2 (komponent pręcikowy). Na ramieniu wstępującym fali b można wyróżnić potencjały oscylacyjne pochodzące z komórek amakrynowych przy jednoczesnym pobudzeniu czopków (o1, o2) i pręcików (o3, o4).

3. Oscylacyjne potencjały.
Ocenia się przy adaptacji do ciemności i pobudzeniu błyskiem. Odpowiedź bioelektryczna wytwarzana jest głównie w komórkach amakrynowych oraz w warstwie ziarnistej wewnętrznej. Ponieważ komórki amakrynowe są szczególnie wrażliwe na niedotlenienie w obszarze zaopatrywanym przez tętnicę środkową siatkówki, badanie oscylacyjnych potencjałów znalazło zastosowanie w diagnostyce chorób, których podłożem jest mikroangiopatia (tj. choroby drobnych naczyń krwionośnych, np. w cukrzycy).

4. Odpowiedź czopkowa pojedynczego błysku.
Uzyskuje się ją w adaptacji dziennej (fotopowej) przy pobudzeniu siatkówki bodźcem światła białego o wysokiej intensywności. Fala a tej odpowiedzi jest odpowiedzią z czopków, a fala b z komórek dwubiegunowych po pobudzeniu systemu czopkowego.
ERG czopkowy można też uzyskać, stosując adaptację do ciemności i bodziec światła czerwonego.

5. Migocący ERG (flicker ERG 30 Hz).
Przy takim pobudzeniu w adaptacji dziennej (fotopowej) otrzymuje się odpowiedź z czopków. Zastosowanie częstotliwości migania bodźca ponad 15 Hz powoduje, że pręciki przestają reagować na bodźce, ponieważ czas refrakcji ich potencjału błonowego jest długi, tzn. przerwa pomiędzy kolejnymi bodźcami jest zbyt krótka, aby receptor pręcikowy był gotowy do zmiany polaryzacji błony komórkowej pod wpływem kolejnego bodźca.

Szczególne rodzaje ERG

  • ERG ogniskowa dołkowa (foveal cone ERG – FCERG).
    Stosuje się bodziec celowany na dołek, a otaczające go komórki receptorowe są tłumione za pomocą silnego światła wywołującego olśnienie i czasową nieaktywność.
  • ERG wieloogniskowa (multifocal ERG – Mf ERG)
    Jest to jednoczesny zapis potencjałów z licznych małych pól siatkówki, który wyznacza obiektywną mapę czynności czopków w różnych regionach siatkówki.

Otrzymany wynik badania ERG można oceniać według różnych kryteriów. Powinno się analizować amplitudę fal i latencję, czyli czas od zadziałania bodźca do pojawienia się poszczególnych fal. Na przykład według wielkości amplitudy fal a i b ogólnie wynik ERG można ocenić jako:

  • nadnormalny
  • normalny
  • podnormalny
  • negatywny (negatywno-pozytywny, jeżeli fala b ma obniżoną amplitudę, ale przekracza linię izoelektryczną, negatywno-negatywny, gdy fala b ma tak niską amplitudę, że jej szczyt nie przekracza linii izoelektrycznej)
  • wygaszony.

ERG generowana wzorcem (pattern ERG – PERG)

PERG jest odpowiedzią siatkówki na bodziec w postaci szachownicy, której białe i czarne pola przesuwają się wzajemnie.

Pierwsza fala tej odpowiedzi N1 (N35) charakteryzuje się dużą zmiennością indywidualną i nie jest przydatna w praktyce klinicznej.

Stałymi falami w zapisie PERG są załamki P1 (P50) i N2 (N95). Fala P50 zależy od funkcji czopków, komórek poziomych, dwubiegunowych i, prawdopodobnie, amakrynowych. Fala N95 jest generowana przez komórki zwojowe siatkówki.

PERG może być pomocna w rozpoznawaniu i monitorowaniu zapaleń i zaniku nerwu wzrokowego (fala N95) oraz chorób plamki (zmiany w fali P50). Do uzyskania wiarygodnych wyników konieczna jest dobra fiksacja wzorca, wyrównanie wady refrakcji, przejrzyste ośrodki optyczne, dobre ogólne samopoczucie badanego. Zbyt częste mruganie, ruchy oka podczas badania powodują obniżenie amplitudy fal. Wraz z wiekiem amplituda fal się zmniejsza.

07.01.2016
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta