×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Łagodne zmiany guzkowe powiek: przyczyny, objawy i leczenie

dr n. med. Arkadiusz Pogrzebielski
Ośrodek Chirurgii Oka Prof. Zagórskiego w Krakowie
Oculus - Krakowskie Centrum Okulistyczne, Kraków
Scanmed, Szpital św. Rafała w Krakowie

Zmiany guzkowe powiek mogą przybierać formy, między innymi takie jak: narośl na powiece, grudka na powiece, brodawczak na powiece, torbiele i znamiona barwnikowe lub owrzodzenie. Ustalenie charakteru zmiany (łagodny lub złośliwy) wymaga konsultacji okulistycznej i warunkuje dalsze postępowanie.

Czym są łagodne zmiany grudkowe powiek, jakie są ich przyczyny i jaki mają związek z wirusem brodawczaka ludzkiego?

Guzy powiek to nowotwory skóry, które mogą mieć charakter zarówno łagodny, jak i złośliwy. Najczęściej wywodzą się z naskórka, rzadziej ze skóry właściwej i przydatków skóry, takich jak: gruczoły potowe, gruczoły łojowe czy mieszki włosowe. Poniżej omówiono zmiany o charakterze niebarwnikowym. Zmianom barwnikowym skóry powiek poświęcono osobny artykuł.

Do najważniejszych czynników ryzyka rozwoju guzów skóry zalicza się:

  • wiek chorego,
  • typ skóry,
  • narażenie na działanie promieniowania ultrafioletowego,
  • wrodzone lub nabyte upośledzenie odporności.

Do ich powstawania może przyczyniać się także zakażenie wirusami brodawczaka ludzkiego. Najważniejsze jest odróżnienie guzów łagodnych od złośliwych. Na charakter złośliwy guza mogą wskazywać następujące informacje zebrane w wywiadzie: nadmierna ekspozycja na działanie promieniowania UV (oparzenia słoneczne, zwłaszcza w dzieciństwie, pęcherzowe oparzenia skóry), palenie tytoniu, przebyte leczenie za pomocą promieniowania jonizującego (napromieniowanie), rak skóry w przeszłości oraz jasna karnacja, rude włosy i niebieskie tęczówki u chorego lub jego przodków.

Wśród łagodnych zmian guzkowych skóry powiek najczęściej spotyka się brodawczaki. Drugą pod względem częstości występowania zmianą łagodną powiek są torbiele nabłonkowe, które stwierdza się w około 18% zmian skórnych wyciętych z okolicy gałki ocznej. Trzecim najczęstszym typem zmiany łagodnej w okolicy okołogałkowej są znamiona barwnikowe (zob. Zmiany barwnikowe powiek).

Zmiany grudkowe powiek - objawy

Guzy powiek w większości mają charakter łagodny i nie są zagrożeniem dla życia. Ważne jest jednak odróżnienie guzów łagodnych od złośliwych. Na złośliwy charakter zmiany może wskazywać:

  • owrzodzenie, któremu może towarzyszyć krwawienie, powstawanie krost, wydobywanie się wydzieliny ze zmiany,
  • jej nieregularne zabarwienie,
  • uniesienie jej brzegów przypominające wyglądem masę perłową,
  • obecność drobnych naczyń w obrębie guza,
  • uszkodzenie przez guz brzegu powieki,
  • utrata rzęs w okolicy guza.

Poniżej omówiono cechy charakterystyczne łagodnych guzków:

  • stanowiących rozrost naskórka,
  • wywodzących się z gruczołów tłuszczowych,
  • pochodzących z gruczołów potowych (ekrynowych i apokrynowych),
  • związanych z mieszkami włosowymi.

skóra

Ryc. 1. Skóra. 1 – ujście przewodu wyprowadzającego gruczołu potowego, 2 – przewód wyprowadzający gruczołu potowego, 3 – mieszek włosowy, 4 – gruczoły potowe (ekrynowe), 5 – głębokie sploty tętniczo-żylne, 6 – tkanka tłuszczowa, 7 – tkanka podskórna, 8 – skóra właściwa, 9 – ciało dotykowe, 10 – brodawki skórne, 11 – naskórek

Rodzaje zmian: zrogowacenia, tłuszczaki, brodawki, żółtaki i inne

Guzy powiek stanowiące rozrost naskórka

Guzy powiek stanowiące rozrost naskórka to rogowacenie łojotokowe (brodawka łojotokowa), brodawka pospolita, róg skórny, mięczak zakaźny, prosaki i torbiele naskórkowe.

  • Rogowacenie łojotokowe (brodawka łojotokowa) występuje bardzo często i dotyczy chorych w średnim lub starszym wieku. Guzy te mają bardzo różny wygląd i kształt. Zazwyczaj przybierają formę płaskich, gładkich, tłustych i wypukłych grudek o różnym kolorze, którym towarzyszy w różnym stopniu nasilone rogowacenie. Niejednokrotnie przybierają jednak postać uszypułowanych guzków, niekiedy zaś mogą mieć budowę zrazikową (tj. złożoną z mniejszych elementów) i brodawkowatą powierzchnię. Guzy te powstają na skutek namnażania się komórek naskórka. Przyczyna ich powstawania nie jest znana. Częściej występują na skórze wystawionej na działanie promieniowania UV.
  • Brodawkę pospolitą (verruca vulgaris) wywołuje wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) typ 6 lub 11. W obrębie skóry powiek występuje stosunkowo rzadko. Są to produkujące nadmierną ilość keratyny (hiperkeratotyczne) grudki o szorstkiej, nierównej powierzchni.
  • Termin róg skórny oznacza obecność nadmiernego rogowacenia naskórka z nagromadzeniem żółtobrunatnych mas rogowych o chropowatej powierzchni. Guzy te mogą mieć bardzo różny kształt, niekiedy przypominają z wyglądu rogi. Mogą one towarzyszyć zarówno zmianom łagodnym skóry, jak i złośliwym, dlatego zawsze wymagają biopsji do zbadania ich podstawy. Ostateczną diagnozę stawia się dopiero po ich wycięciu i badaniu histopatologicznym.
  • Mięczak zakaźny to guzek zapalny wywołany przez bardzo zakaźny wirus z grupy ospy. Często występuje u dzieci i przeważnie dotyczy skóry powiek. Jeśli mięczaki są liczne i pojawiają się u dorosłych, można podejrzewać u nich nabyte upośledzenie odporności. Mięczaki mają woskowy, półprzezroczysty wygląd, a w ich centrum widoczne jest zagłębienie, z którego po uciśnięciu wydobywa się treść przypominająca kaszkę. Umiejscowione w brzegu powieki mogą podtrzymywać przez długi czas stan zapalny spojówek i rogówki (zob. Zaczerwienienie oka [czerwone oko; zespół czerwonego oka] oraz Zapalenie spojówek).
  • Prosaki to drobne, naskórkowe torbiele wypełnione masami łojowo-rogowymi (keratyną). Guzki te powstają spontanicznie lub w trakcie gojenia się zmian skórnych o charakterze pęcherzyków. Grudki te mają kolor od woskowobiałych do żółtych i średnicę 1–2 mm. Prosaki spotyka się bardzo często u noworodków.
  • Naskórkowe torbiele wtrętowe (torbiele łojowe, kaszaki) powstają z zagłębienia mieszka włosowego i gruczołów łojowych samoistnie lub w wyniku urazu i rosną powoli. Są okrągłe i mają gładką powierzchnię, kolor cielisty i wielkość od kilku milimetrów do kilku centymetrów. Niekiedy w centrum widać otwór będący zaczopowanym kanałem włosa. Po wyciśnięciu lub pęknięciu może wydostać się z guzka kaszkowata zawartość.
  • Torbiel mieszka włosowego występuje najczęściej (w 90% przypadków) na owłosionej skórze głowy, przy małżowinach usznych. W okolicach oczu torbiele mogą niekiedy występować między brwiami. U jednej czwartej chorych ulegają one zwapnieniu, tworząc twardy guz.
  • Kępki żółte (żółtaki, xanthelasma) to charakterystyczne płaskie guzy o żółtym zabarwieniu występujące w okolicy kąta przyśrodkowego powieki dolnej i/lub górnej. Często są symetryczne i mogą zajmować wszystkie cztery powieki. Wykazują tendencję do powolnego wzrostu i zlewania się ze sobą. Kępki żółte sprawiają głównie problemy kosmetyczne. Mimo że guzki w badaniach histologicznych stanowią nagromadzenie makrofagów wypełnionych cholesterolem, ogólne stężenie cholesterolu u chorych jest zwykle prawidłowe. U części pacjentów może występować zwiększone stężenie lipidów w surowicy.

Kępki żółte powiek

Ryc. 2. Kępki żółte powiek

Guzki wywodzące się z gruczołów tłuszczowych powiek

Wywodzące się z gruczołów tłuszczowych powiek guzki o charakterze zapalnym, jak gradówka i jęczmień, opisano w innym miejscu.

Jęczmień wewnętrzny; w centralnej
Ryc. 3. Jęczmień wewnętrzny; w centralnej i skroniowej części powieki górnej widoczne dwa guzki zapalne powodujące obrzęk i zaczerwienienie skóry
  • Przerost gruczołów łojowych objawia się często na czole i na policzkach, przybierając postać drobnych żółtych, miękkich grudek z centralnym zagłębieniem. Występują one często po 40. roku życia. Osoby, u których się je spotyka, mogą mieć zespół Torrego i Muira, który wiąże się m.in. z występowaniem torbieli łojowych, keratoacanthoma (zob. ) oraz większym ryzykiem złośliwych nowotworów narządów wewnętrznych (m.in. żołądka, jelit, jajnika, nerek).
  • Gruczolak łojowy występuje w postaci żółtej grudki na twarzy albo na owłosionej skórze głowy.

Zmiany wywodzące się z gruczołów potowych

Zmiany wywodzące się z gruczołów potowych dzielimy w zależności od charakteru tych gruczołów na ekrynowe i apokrynowe. Gruczoły ekrynowe rozmieszczone są na całej skórze. Wydzielanie potu odbywa się w nich ze zniszczeniem części wydzielniczej komórek. Gruczoły apokrynowe związane są z mieszkami włosowymi i występują w okolicy pach, pachwin, narządów płciowych, odbytu, brodawek sutkowych i powiek. W gruczołach apokrynowych komórki wydzielnicze w przebiegu uwalniania potu nie ulegają całkowitemu zniszczeniu.

  • Guzy z ekrynowych gruczołów potowych to: łagodny gruczolak potowy (syringoma), kłębkowy gruczolak potowy (spiradenoma), acrospiroma, czy hidrocystoma.
    • Łagodny gruczolak potowy (syringoma) występuje często u kobiet i u młodych osób w okresie dojrzewania. Są to liczne, drobne (średnica 1–2 mm), białe lub bladożółte, woskowe grudki o gładkiej powierzchni. Mogą występować na powiece dolnej, a także na skórze policzka, w okolicy pachowej lub na mostku.
    • Kłębkowy gruczolak potowy ekrynowy (ekrynowe spiradenoma) to łagodny, pojedynczy guzek występujący u młodych dorosłych. Pojawia się rzadko i tylko na powiekach. Niekiedy sprawia duże dolegliwości bólowe.
    • Ekrynowe acrospiroma (jasnokomórkowa hidroadenoma) to pojedynczy, przesuwalny pod powierzchnią skóry guz.
    • Ekrynowe hidrocystoma występuje z reguły w powiece dolnej i na twarzy w formie mnogich guzków o średnicy 1–3 mm. Są to tzw. torbiele retencyjne, czyli takie, które powiększają się przy wzroście temperatury i wilgotności powietrza, ponieważ nasila się wówczas pocenie.
  • Guzy z apokrynowych gruczołów potowych to torbiel potowa (hidrocystoma, cystadenoma) i oblak (cylindroma).
    • Torbiel potowa (torbielakogruczolak apokrynowy, hidrocystoma, cystadenoma) to bardzo często spotykana pojedyncza torbiel o gładkiej powierzchni. Jest ona półprzezroczysta, niebieskawa i leży głęboko pod powierzchnią skóry. Wywodzi się z gruczołów Molla i występuje wzdłuż brzegów powiek, zwłaszcza w okolicy kącików.
    • Oblak (cylindroma, dermal eccrine cylindroma) to guz z pochodzących z wczesnego etapu rozwoju (prymitywnych) gruczołów potowych. Jest to rzadki guz występujący pojedynczo, a tylko czasem gromadnie. Ma kształt kopulasty oraz gładką powierzchnię w kolorze skóry. Może się dziedziczyć autosomalnie dominująco.
  • Guzy wywodzące się z mieszków włosowych

    Osobną grupę stanowią guzy wywodzące się z mieszków włosowych, jak nabłoniak włosowy, znamię mieszkowe, osłonkowiec włosowy czy nabłoniak wapniejący Malherbe’a.

    • Nabłoniak włosowy (trichoepithelioma, trichoblastoma) występuje w postaci małych grudek w kolorze skóry na powiekach albo na czole. Niekiedy na powierzchni guzka widoczne są poszerzone drobne naczynia krwionośne (teleangiektazje). Zmiany te są niekiedy trudne do odróżnienia od raka podstawnokomórkowego.
    • Znamię mieszkowe (odpryskowiec mieszków włosowo-łojowych, trichofolliculoma, hamartoma trichofolliculare) to pojedynczy guzek występujący u dorosłych. Czasem na szczycie zmiany znajduje się zagłębienie centralne.
    • Osłonkowiec włosowy (tricholemmoma) przypomina brodawki, jednak w badaniach mikroskopowych wokół mieszka włosowego stwierdza się komórki zawierające glikogen.
    • Nabłoniak wapniejący Malherbe’a (pilomatriksoma, pilomatricoma) jest guzem macierzy włosa, wywodzącym się z dzielących się komórek zewnętrznej pochewki korzenia mieszka włosowego. Zajmuje brwi lub centrum powieki. Jest to zwykle pojedynczy, dobrze ograniczony, ruchomy względem podłoża guzek, zlokalizowany podskórnie o kolorze czerwonym lub purpurowym. Ma on zazwyczaj spoistą strukturę, rośnie powoli do średnicy 3 cm, po czym twardnieje. Występuje głównie u młodych dorosłych.

    Co robić w razie wystąpienia objawów?

    Pojawienie się guzów powiek powinno skłonić pacjenta do wizyty w gabinecie okulistycznym w celu ustalenia diagnozy i podjęcia odpowiedniego postępowania. W przypadku zmian łagodnych wczesne leczenie pozwala na osiągnięcie bardzo dobrego rezultatu kosmetycznego i zapobiega oszpecającemu zniekształceniu powiek i twarzy.

    Jak lekarz stawia diagnozę?

    W ustaleniu rozpoznania pomocne jest badanie w mikroskopie okulistycznym (lampie szczelinowej; zob. Badanie w lampie szczelinowej [biomikroskopia]), jednak niejednokrotnie badanie kliniczne nie pozwala na postawienie ostatecznej diagnozy. Często bowiem zmiany skórne mają podobny wygląd makroskopowy mimo różnej budowy histopatologicznej. Z tego względu wykonuje się biopsję zmiany.

    Biopsja z wycięciem zmiany daje odpowiedź na pytanie o charakter guza i jednocześnie powoduje całkowite wyleczenie. Typowo kwalifikują się do niej małe zmiany umiejscowione daleko od punktu łzowego, kąta bocznego, nieobejmujące brzegu powiek lub położone w jego centrum. Jednak niejednokrotnie chirurdzy, chcąc oszczędzić pacjentowi dodatkowego zabiegu oraz związanych z nim stresów i niedogodności, podejmują się wycięcia za jednym razem także bardziej skomplikowanych guzów.

    Biopsja diagnostyczna polega na pobraniu jedynie fragmentu guza. Należy ją pobierać z reprezentatywnego obszaru nowotworu. Musi ona zawierać zdrowe brzegi, być wystarczająco duża, aby możliwe było badanie histopatologiczne, nie może prowadzić do zmiażdżenia lub innego uszkodzenia pobieranych tkanek.

    Zmiany grudkowe powiek - leczenie

    Rogowacenie łojotokowe (brodawka łojotokowa) można leczyć przez jego złuszczenie lub wycięcie skalpelem.

    Leczenie brodawek pospolitych polega na ich krioterapii. W ten sposób zmiany ulegają zniszczeniu i przestają się rozprzestrzeniać. Możliwe jest również chirurgiczne wycięcie.

    W przypadku pojawienia się rogu skórnego zawsze konieczne jest jego wycięcie wraz z podstawą zmiany, aby ostatecznie rozpoznać przyczynę jego rozwoju.

    W leczeniu mięczaka zakaźnego zaleca się obserwację, laseroterapię, krioterapię ciekłym azotem (gdy wykwity są nieliczne; możliwe powikłania – pęcherze i blizny, niekiedy konieczne powtarzanie zabiegu co 2–4 tyg., łyżeczkowanie lub ekstrakcję igłą, gdy wykwity są nieliczne. Leczenie farmakologiczne: imikwimod (Aldara 5% krem) miejscowo – 3 ×/tydz. przez 4–16 tyg., nakładać na wykwity na noc (6–10 h), zmyć rano

    Prosaki z reguły zanikają samoistnie i nie wymagają leczenia. W niektórych wypadkach można je otworzyć igłą lub skalpelem i oczyścić z zawartości.

    Naskórkowe torbiele wtrętowe (torbiele łojowe, kaszaki) leczy się za pomocą przecięcia ściany torbieli w celu usunięcia jej zawartości, a następnie wszycia ściany torbieli w skórę, aby się ponownie nie zamknęła (marsupializacja) lub całkowicie wycina je chirurgicznie.

    Leczenie kępek żółtych polega na chirurgicznym usunięciu zmian. Trzeba jednak pamiętać, że mogą one nawracać. Operując kępki żółte, należy zachować ostrożność z powodu niebezpieczeństwa bliznowacenia i możliwego pooperacyjnego odwinięcia powiek. Inną opcją są zabiegi z użyciem lasera CO2. Zaletą takiego postępowania jest brak krwawienia, brak konieczności zakładania szwów skórnych oraz krótki czas trwania procedury. Należy jednak pamiętać, że także w przypadku tej metody leczenia istnieje ryzyko powstania blizn i odbarwienia skóry.

    Guzy pochodzące z gruczołów potowych i z mieszków włosowych poddaje się wycięciu chirurgicznemu.

    Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

    Guzy wycinane chirurgicznie z marginesem zdrowych tkanek należy uznać za całkowicie wyleczone. Jeśli w marginesach operacyjnych znajdują się komórki guza, wówczas należy podjąć decyzję dotyczącą dalszego postępowania terapeutycznego. W przypadku zmian łagodnych można zdecydować się na ich obserwację.

    W leczeniu kępek żółtych częste są nawroty zarówno po leczeniu chirurgicznym, jak i laserowym. Po chirurgicznym usunięciu kępek żółtych u około 40% pacjentów zmiany pojawiają się na nowo. W przypadku kolejnego zabiegu chirurgicznego prawdopodobieństwo nawrotów jest jeszcze większe. 26% nawrotów ma miejsce w ciągu pierwszego roku po zabiegu. Ryzyko nawrotów jest większe u pacjentów z zaburzeniami gospodarki lipidowej oraz u tych, u których zmiany wystąpiły na wszystkich czterech powiekach.

    Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

    Po zakończonym leczeniu guzów łagodnych nie jest wymagany specjalny nadzór, wystarczą okresowe, rutynowe badania okulistyczne (nie jest określone jak często).

    Co robić, aby uniknąć zachorowania?

    Część czynników predysponujących do rozwoju nowotworów skóry, jak na przykład jasna karnacja, niebieskie oczy, rudy kolor włosów, ma charakter od nas niezależny.

    Ryzyko rozwoju guzów skóry zwiększają następujące czynniki: nadmierne narażenie na działania promieniowania UV (słonecznego i w solariach), pęcherzowe oparzenie skóry u dorosłych, oparzenia skóry przez słońce u dzieci. W związku z tym należy bezwzględnie unikać nadmiernego przebywania na słońcu (zwłaszcza oparzeń skóry wywołanych promieniowaniem UV) i korzystania z solariów bez odpowiedniego zabezpieczenia skóry. W niektórych krajach już wprowadzono prawny zakaz korzystania z solariów przez dzieci i młodzież do 18. roku życia, a w przypadku dorosłych nakaz umieszczania bardzo wyraźnych ostrzeżeń o niekorzystnych działania promieniowania UV. Palenie tytoniu zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów, w tym nowotworów skóry, dlatego należy bezwzględnie unikać dymu tytoniowego.

    Również wczesne zgłaszanie się z podejrzanymi zmianami celem ich fachowej oceny przez specjalistę jest formą zapobiegania rozwojowi choroby.

    U chorych z kępkami żółtymi, z powodu ich częstszego występowania u chorych z zaburzeniami gospodarki lipidowej, zaleca się badanie stężenia cholesterolu LDLHDL oraz triglicerydów. W przypadku występowania zaburzeń gospodarki lipidowej należy stosować diety niskotłuszczowe oraz odpowiednie leki.

28.03.2022
Zobacz także
  • Złośliwe guzy powiek
  • Kępki żółte (żółtaki) - rodzaje, przyczyny i usuwanie
Wybrane treści dla Ciebie
  • Rak podstawnokomórkowy powiek
  • Rak kolczystokomórkowy powiek
  • Znamię truskawkowe – naczyniak powieki
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta