×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zwyrodnienie rogówki

prof. zw. dr hab.n. med Edward Wylęgała
Oddział Kliniczny Okulistyki II Wydziału Lekarskiego z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym w Zabrzu
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Co to jest i jakie są jego przyczyny?

Zwyrodnienie rogówki objawia się zmianą prawidłowego kształtu rogówki lub jej przezroczystości, co powoduje utratę jej funkcji optycznej. Rogówka traci swój odblask i staje się matowa.

Podział zwyrodnień rogówki jest związany z umiejscowieniem zmian chorobowych w poszczególnych jej warstwach. Nie stworzono jednak jednolitego systemu klasyfikacyjnego.

Niektóre zwyrodnienia są objawem procesu starzenia, inne powstają w wyniku chorób ogólnych oraz chorób oka. Przyjmowanie leków przeciwarytmicznych oraz choroby nerek i wątroby mogą powodować nagromadzenie różnych substancji w obrębie rogówki (np. żelazo, wapń, miedź).

W rogówce może dochodzić do odkładania się różnych substancji:

  • tłuszczów, czyli lipidów (zwyrodnienie lipidowe, obwódka starcza – arcus senilis),
  • amyloidu (zwyrodnienie amyloidowe),
  • kolagenu (zwyrodnienie Salzmana, zwyrodnienie kropli żelatynowych),
  • lipofuscyny (cornea farinata),
  • żelaza (pierścień Fleischera, linia Stockera),
  • miedzi (choroba Wilsona – pierścień Kaysera i Fleishera), [zobacz Choroba Wilsona]
  • leków (zwyrodnienie sferoidalne),
  • soli wapnia (keratopatia taśmowata lub zwyrodnienie wapniowe)
  • hemosyderyny (krwawe wybarwienie rogówki, łac. imbibitio cornea) [zobacz Krew w przedniej komorze oka (krwistek)]

Niekiedy w wyniku działania czynników zewnętrznych dochodzi do ścienczenia obwodowej części rogówki (zwyrodnienie brzeżne Terriena).


Ryc. Rogówka wirowata (cornea verticillata)

Keratopatia taśmowata powstaje w wyniku odkładania się soli wapnia w powierzchownych warstwach rogówki. Zasługuje ona na szczególne omówienie, ponieważ powoduje znaczne upośledzenie widzenia. Zwyrodnienie to jest charakterystyczne dla przewlekłych chorób oka (u dzieci w oczach z zapaleniem błony naczyniowej, u chorych na jaskrę, w gałkach ocznych ulegających zanikowi oraz wypełnionych olejem silikonowym), u chorych z zaburzoną gospodarką wapniowo-fosforanową (nadczynność przytarczyc, choroba wrzodowa żołądka, przewlekła niewydolność nerek).

Jeżeli sole wapnia odkładają się w całej grubości rogówki, ten stan nazywa się zwyrodnieniem wapniowym. Występuje on u pacjentów po przeszczepieniu szpiku kostnego w przebiegu choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi (ang. graft versus host).

Jak często występuje?

Zwyrodnienia rogówki są rzadko spotykanymi chorobami.

Zwyrodnienie taśmowate częściej występuje u dzieci. Obwódka starcza (zmiana niemająca istotnego znaczenia klinicznego) występuje u 60% osób między 40.–60. rokiem życia i u 99% po 80. roku życia. Brak szczegółowych danych dotyczących częstości występowania pozostałych zwyrodnień.

Jak się objawia?

Zwyrodnienia rogówki początkowo przebiegają zwykle bez objawów. Dopiero po kilku lub kilkunastu latach mogą powodować upośledzenie ostrości wzroku.

Zwyrodnienie taśmowate rogówki występuje w oczach z obniżoną ostrością wzroku. W obrębie szpary powiekowej rogówka ulega matowemu przymgleniu, które wyglądem przypomina taśmę. Powyżej i poniżej tego przymglenia rogówka pozostaje przezroczysta. Obwódka starcza (arcus senilis, inaczej gerontoxon) objawia się białym pierścieniem położonym na obwodzie rogówki. Nie powoduje ona upośledzenia widzenia. W zwyrodnieniu lipidowym rogówka wygląda jak szyba z białymi plamkami pomalowanymi pędzelkiem.

W zwyrodnieniu Salzmana, kropli żelatynowych i amyloidozie na rogówce powstają guzki, które powodują światłowstręt, łzawienie i uczucie ciała obcego.

rwawym wybarwieniu rogówki hemosyderyna pochodząca z krwi wypełniającej np. po urazie komorę przednią oka powoduje całkowitą utratę przezroczystości rogówki.

Przy odkładaniu się leków oraz żelaza i miedzi rogówka przybiera odcień stalowy, przy czym widzenie nie zostaje upośledzone. Zmiany bowiem są powierzchowne i nie wywołują zmian optycznych rogówki.

Dla zwyrodnienia brzeżnego Terriena charakterystyczna jest bruzda w obwodowej części rogówki. Powoduje ona niezborność rogówki (astygmatyzm), z którą wiąże się obniżenie ostrości wzroku.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

Kiedy dojdzie do zwyrodnienia rogówki, koniecznie należy udać się do okulisty w celu ustalenia prawidłowego rozpoznania i podjęcia stosownego leczenia. W rzadkich przypadkach dyskomfortu ocznego (uczucie piasku pod powiekami, pieczenie) można zastosować preparaty sztucznych łez.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Zwyrodnienie rogówki rozpoznaje się często przypadkowo podczas wizyty u okulisty. Badanie oka w biomikroskopie pod powiększeniem (lampa szczelinowa) umożliwia dokładną obserwację rogówki. W jego trakcie można precyzyjnie zlokalizować miejsce odkładania się substancji lub zmianę kształtu rogówki. Pomocnymi badaniami dodatkowymi są: keratometria (pomiar krzywizny rogówki), pachymetria (pomiar grubości rogówki za pomocą ultradźwięków lub przyrządów optycznych), optyczna tomografia koherentnaultrasonografia biomikroskopowa (ocena struktury rogówki).

Jakie są sposoby leczenia?

Leczenie zwyrodnień rogówki zależy od tego, czy powodują dolegliwości oraz czy upośledzają ostrość wzroku.

Odkładanie się żelaza, miedzi, amiodaronu (lek antyarytmiczny) nie wymaga leczenia. Utrata regularności powierzchni rogówki może wymagać stosowania sztucznych łez w postaci żeli i kropli ocznych.

Umiejscowienie białka, kolagenu lub lipidów w centralnej części rogówki, które powoduje pogorszenie ostrości wzroku może być wskazaniem do keratoplastyki (przeszczepienia rogówki). W takiej sytuacji najlepiej wykonać przeszczep warstwowy, usuwając tylko część rogówki chorobowo zmienionej i pozostawiając zdrową tkankę. Jeżeli w zwyrodnieniu brzeżnym Teriena dochodzi do zagrożenia pęknięciem rogówki oraz postępującego astygmatyzmu (niezborności), konieczne jest przeszczepienie warstwowe rogówki w kształcie półksiężyca obejmującego tyko obszar ścienczenia rogówki.

Zwyrodnienie taśmowate rogówki nie jest wskazaniem do przeszczepienia rogówki. Mechaniczne usuwanie zmiany wacikiem nasączonym wersenianem sodowym (chelatowanie) zaleca się, jeżeli ostrość wzroku jest obniżona lub zmiany na rogówce drażnią powierzchnię spojówkową powiek. Leczenie wykonuje się pod mikroskopem operacyjnym na sali operacyjnej w znieczuleniu miejscowym. Po usunięciu złogów wapniowych zakłada się na oko miękką soczewkę kontaktową. Procedurę tę można również wykonać za pomocą lasera ekscymerowego.

Zwyrodnienie wapniowe wymaga zastosowania przeszczepienia drążącego rogówki lub wszycia sztucznej rogówki (keratoprotezy), ponieważ choroba wiąże się z odkładaniem się wapnia we wszystkich warstwach rogówki.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Przeszczepienia rogówki w zwyrodnieniach dobrze rokują (90% powodzeń przez pierwsze dwa lata od zabiegu). Tylko przeszczepienie w przypadku zwyrodnienia wapniowego rokuje źle (20% powodzeń przez pierwsze dwa lata po zabiegu). Jest to związane z chorobą podstawową (niewydolność szpiku kostnego) oraz brakiem łez (zobacz Zespół suchego oka). Usunięcie wapnia z powierzchni rogówki nie eliminuje jej przyczyny, dlatego choroba ta po pewnym czasie nawraca (po kilku do kilkunastu miesiącach).

Co robić po zakończeniu leczenia?

Konieczna jest okresowa kontrola u okulisty, który oceni stan rogówki w biomikroskopie oraz wykona zdjęcia obrazujące postęp choroby. Ważne jest natychmiastowe leczenie zakażeń powierzchni oka.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

W większości przypadków zwyrodnienia rogówki wiążą się z chorobami ogólnoustrojowymi. Dlatego tak ważne jest stosowanie zdrowej diety zmniejszającej stężenie cholesterolu i prawidłowy profil lipidów w surowicy. Bardzo ważne jest również badanie nerek oraz gospodarki wapniowo-fosforanowej, by nie dopuścić do odkładania się soli wapnia w rogówce. W przypadku rozpoznania zwyrodnienia ważne jest ustalenie przyczyny oraz wykonywanie okresowych badań kontrolnych u okulisty.

05.10.2015
Wybrane treści dla Ciebie
  • Zmniejszone wymiary rogówki
  • Komórki macierzyste nabłonka rogówki
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta