×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zaćma

prof. dr hab. med. Wojciech Omulecki
I Katedra i Klinika Chorób Oczu
Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

Co to jest zaćma i jakie są przyczyny jej powstania?

Soczewka to przezroczysta struktura, otoczona torebką i umiejscowiona w gałce ocznej za tęczówką. Widać ją w obrębie źrenicy. Jej zmętnienie nazywamy zaćmą (łac. cataracta). Najczęściej występuje zaćma związana z wiekiem (zaćma starcza). Przyczyny jej powstawania nie są do końca poznane. Ogólnie najczęstszą przyczyną zmętnienia soczewki jest starzenie się organizmu i towarzyszące temu zaburzenia metaboliczne.

Zaćma może powstać także w wyniku urazu oka, stanów zapalnych błony naczyniowej (zob. Zapalenie błony naczyniowej oka) oraz stosowania niektórych leków, na przykład długotrwałego miejscowego lub ogólnego używania kortykosteroidów. Może się również rozwinąć u osób w młodszym wieku ze zdiagnozowaną krótkowzrocznością (zob. Krótkowzroczność) lub cukrzycą.

Jak często występuje?

Według Światowej Organizacji Zdrowia zaćma jest główną przyczyną upośledzenia wzroku. W badaniach przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych wykazano, że prawie u 40% mężczyzn i u około 45% kobiet po 74. roku życia stwierdzano zaćmę pogarszającą ostrość wzroku. Brakuje odpowiednich danych dotyczących populacji polskiej.

Operacje usunięcia zaćmy są najczęściej przeprowadzanym okulistycznym zabiegiem chirurgicznym. W Polsce wykonuje się rocznie około 3 tys. takich operacji w przeliczeniu na milion mieszkańców, natomiast w wysoko rozwiniętych krajach Unii Europejskiej i Ameryki Północnej ponad 6 tys.

Zaćma bardzo zaawansowana (dojrzała)
Ryc. 1. Zaćma bardzo zaawansowana (dojrzała).

Jak się objawia zaćma?

Zaćma powoduje stopniowe pogarszanie się ostrości wzroku, aż do prawie całkowitej utraty widzenia. Zdolność poczucia (percepcji) światła zostaje zachowana nawet w przypadku zaćmy w pełni dojrzałej (ryc. 1). Brak poczucia światła (zob. Badanie ostrości wzroku do daliBadanie ostrości wzroku do bliży) świadczy o współistnieniu innej choroby oka, na przykład odwarstwienia siatkówki (zob. Odwarstwienie siatkówki) czy zaniku nerwu wzrokowego.

Objawy wzrokowe w początkowym okresie powstawania zaćmy zależą od jej typu. Jeśli zmętnienie dotyczy tylnej torebki soczewki, to upośledzenie widzenia jest większe w jasnym oświetleniu i przy patrzeniu z bliska (np. przy czytaniu) niż przy patrzeniu w dal (tzw. zaćma podtorebkowa tylna).

Początkowa zaćma jądrowa
Ryc. 2. Początkowa zaćma jądrowa.

Osoby z zaćmą jądrową (ryc. 2), umiejscowioną w środkowej części soczewki, widzą źle w jasnym oświetleniu i twierdzą niekiedy, że tracą wzrok po wyjściu na zewnątrz w słoneczny dzień. Jednocześnie pacjenci tacy względnie dobrze widzą z bliska. Ponieważ z powstawaniem zaćmy jądrowej związane jest zjawisko zmiany wady wzroku w kierunku krótkowzroczności (zob. Krótkowzroczność), część osób odczuwa wtedy pozorną, przejściową poprawę ostrości wzroku – mogą czytać ponownie bez okularów. W przypadku zaćmy korowej zmętnienia są początkowo zlokalizowane na obwodzie soczewki. Powoduje to zwłaszcza złe widzenie o zmroku i w ciemnych pomieszczeniach.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

W razie jakichkolwiek zaburzeń widzenia należy zgłosić się do okulisty. Istnieje wiele możliwych przyczyn pogorszenia widzenia i tylko specjalistyczne badanie za pomocą odpowiedniego sprzętu umożliwia określenie konkretnej przyczyny.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Rozpoznanie zaćmy opiera się na wywiadzie – stwierdzenie obecności typowych zaburzeń widzenia – oraz na badaniu oka za pomocą wziernika okulistycznego (zob. Wziernikowanie dna oka) i biomikroskopu (lampy szczelinowej; zob. Badanie w lampie szczelinowej). Pełne badanie okulistyczne wymaga rozszerzenia źrenicy. W przypadku zaćmy dojrzałej, gdy ze względu na nieprzejrzystość soczewki nie ma możliwości oceny dna oka, należy także wykonać badanie ultrasonograficzne w projekcji B (USG B; zob. Ultrasonografia w prezentacji B), aby nie przeoczyć innych chorób oka, na przykład odwarstwienia siatkówki (zob. Odwarstwienie siatkówki) czy guza wewnątrzgałkowego.

Jakie są sposoby leczenia?

Zaćmę leczy się operacyjnie. Stosowane są wprawdzie różne rodzaje kropli, których zadaniem jest spowolnienie mętnienia soczewki, ale ich skuteczność nie została dobrze udokumentowana w żadnych prawidłowo zaplanowanych badaniach naukowych.

Nie ma jednoznacznie określonych wskazań do leczenia operacyjnego zaćmy. Można ogólnie powiedzieć, że zaćmę należy usunąć, jeśli nastąpiło istotne obniżenie zdolności widzenia, które określonej osobie przeszkadza w pracy zawodowej lub codziennym życiu. Istnieją również wskazania medyczne, gdy zaćma niekorzystnie wpływa na stan oka, na przykład zaćma podwichnięta wywołująca jaskrę. Obecność zaćmy może także uniemożliwiać diagnostykę i leczenie chorób siatkówki (zob. Choroby siatkówki) czy nerwu wzrokowego ze względu na brak możliwości oceny dna oka. Należy podkreślić, że od dawna nieaktualny i nieprawdziwy jest pogląd, że zaćma musi być dojrzała, aby ją usunąć. Obecnie operuje się bardzo często zaćmy niedojrzałe, a nawet początkowe, jeśli upośledzają wzrok.

Operacja usunięcia zaćmy metodą fakoemulsyfikacji
Ryc. 3. Operacja usunięcia zaćmy metodą fakoemulsyfikacji – ultradźwiękowego rozdrobnienia i aspiracji (odessania). Zabieg odbywa się przez małe cięcie (2,2 mm) w czystej rogówce.

Nowoczesne leczenie operacyjne zaćmy polega na usunięciu jej za pomocą ultradźwiękowej końcówki (tzw. fakoemulsyfikacja) i wszczepieniu sztucznej soczewki wewnątrzgałkowej. Metoda ta powszechnie zastąpiła stosowaną do niedawna metodę zewnątrztorebkowego usunięcia zaćmy (ang. extracapsular cataract extraction – ECCE), w której jądro soczewki usuwano na zewnątrz przez stosunkowo szerokie cięcie (10–14 mm). Główną zaletą fakoemulsyfikacji jest możliwość wykonania zabiegu przez małe cięcie o szerokości 1,5–3,0 mm (ryc. 3).

Zabieg taki można wykonywać w znieczuleniu powierzchniowym (krople i/lub żel do worka spojówkowego). W miejsce usuwanej soczewki wszczepia się jednocześnie sztuczną, najczęściej wykonaną z polimerów akrylowych, soczewkę zwijalną. Dzięki elastyczności takiej soczewki i zwinięciu jej w momencie wszczepiania (implantacji), można ją umieścić w oku bez poszerzania cięcia operacyjnego (ryc. 4). Soczewka rozwija się w pozostawionej torebce naturalnej soczewki i w ten sposób zajmuje właściwe dla niej miejsce w gałce ocznej (ryc. 5).

Sztuczna soczewka
Ryc. 4. Sztuczna soczewka wewnątrzgałkowa w postaci zwiniętej wszczepiana jest przez małe cięcie za pomocą specjalnego iniektora.
 
Sztuczna soczewka
Ryc. 5. Wygląd sztucznej soczewki po jej wszczepieniu i rozwinięciu w torebce soczewkowej.














Moc soczewki, która ma być wszczepiona danej osobie, oblicza się przed zabiegiem na podstawie pomiarów gałki ocznej (zob. Ultrasonografia w prezentacji A [biometria] ) za pomocą specjalnych wzorów matematycznych. Dzięki temu w czasie operacji zaćmy można dodatkowo skorygować istniejącą przed zabiegiem wadę wzroku (zob. Krótkowzroczność, Nadwzroczność, Układ optyczny oka i zaburzenia akomodacji [starczowzroczność, niedomoga akomodacji]).

Większość operatorów dobiera taką moc wszczepianej soczewki, żeby pacjent po zabiegu dobrze widział z daleka i nosił okulary tylko do czytania. W niektórych przypadkach, zwykle u krótkowidzów, postępuje się odwrotnie, dostosowując wzrok do czytania bez okularów, a stosując okulary do patrzenia w dal.

Małe cięcie operacyjne, zwykle niewymagające zakładania szwów, umożliwia szybką rehabilitację wzrokową pacjenta. Operacje takie mogą być przeprowadzane w ramach tzw. chirurgii jednego dnia.

Ostatnio coraz częściej stosuje się soczewki wewnątrzgałkowe typu „premium”, czyli wykraczające poza ogólnie przyjęte standardy. Soczewki te są wielokrotnie droższe od standardowych. Należą do nich soczewki wieloogniskowe i akomodujące (zob. Układ optyczny oka i zaburzenia akomodacji [starczowzroczność, niedomoga akomodacji]), które umożliwiają dobre widzenie zarówno z bliska, jak i z daleka bez korekcji okularowej oraz soczewki toryczne, które umożliwiają skorygowanie niezborności (astygmatyzmu; zob. Układ optyczny oka i zaburzenia akomodacji [starczowzroczność, niedomoga akomodacji]) przedoperacyjnej.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Operacyjne usunięcie zaćmy i wszczepienie sztucznej soczewki należy do zabiegów bezpiecznych, a dobre wyniki uzyskuje się w około 90% przypadków. Brak poprawy ostrości wzroku może wynikać z obecności innych, współistniejących chorób oka, na przykład zmian zwyrodnieniowych siatkówki czy zaniku nerwu wzrokowego. Nie oznacza to, że chirurgia zaćmy pozbawiona jest powikłań operacyjnych. Jednak groźne powikłania, zagrażające utratą wzroku, są rzadkie. Należy do nich krwotok do wnętrza gałki ocznej i bakteryjne zapalenie wewnątrzgałkowe.

Zaćmę można usunąć tylko raz, a sztuczną soczewkę wszczepia się do oka na zawsze. Stosunkowo często, w różnym czasie po operacji, dochodzi u niektórych pacjentów do częściowego zmętnienia pozostawionej tylnej torebki (zob. Budowa narządu wzroku) soczewki (tzw. zaćma wtórna). Objawia się to przymgleniem widzenia, podobnym jak w początkowej zaćmie. Leczenie tego zaburzenia polega na wykonaniu laserem otworu w zmętniałej torebce (zabieg ten nazywa się kapsulotomią tylną), co zwykle przywraca pooperacyjną ostrość wzroku.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Zwykle postępowanie pooperacyjne polega na okulistycznym badaniu kontrolnym w pierwszym dniu po zabiegu i dalszej opiece ambulatoryjnej. Zaleca się stosowanie przez 3–4 tygodnie po operacji kropli antybiotykowo-steroidowych. W pierwszych 2–3 miesiącach po zabiegu zalecane jest unikanie gwałtownych wstrząsów i wysiłku.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

W zasadzie nie mamy wpływu na powstawanie zaćmy, chociaż zwraca się uwagę na możliwość szkodliwego działania promieniowania słonecznego i wpływ czynników środowiskowych (np. palenie papierosów, promieniowanie podczerwone).

02.12.2013
Zobacz także
  • Wziernikowanie dna oka (oftalmoskopia)
  • Ultrasonografia w prezentacji B
  • Badanie w lampie szczelinowej (biomikroskopia)
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta