×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zespół suchego oka

prof. dr hab. n. med. Marek Prost
Centrum Okulistyki Dziecięcej w Warszawie

Co to jest i jakie są przyczyny?

Zespół suchego oka to grupa schorzeń, w przebiegu których dochodzi do nieprawidłowego nawilżania powierzchni oka przez film łzowy (zob. Budowa narządu wzroku). Może to być spowodowane jego nieprawidłowym składem lub nadmiernym parowaniem. Efektem tych zaburzeń jest wysychanie rogówki i spojówki.

Zespół suchego oka często stwierdza się u kobiet w okresie menopauzy, towarzyszy on również chorobom autoimmunologicznym (np. zapalenie stawów, kolagenoza, twardzina skórna, zespół Sjögrena), dermatologicznym (np. pemfigoid) i neurologicznym (np. choroba Parkinsona). Może występować po laserowych zabiegach refrakcyjnych rogówki (tzw. laserowa korekcja wad wzroku), stosowaniu ogólnym różnych leków (np. przeciwhistaminowych, przeciwarytmicznych, przeciwmigrenowych, przeciwdepresyjnych, obniżających ciśnienie krwi, antykoncepcyjnych) oraz u palaczy tytoniu.

Jak często występuje?

Zespół suchego oka jest bardzo często występującym schorzeniem oczu. Badania epidemiologiczne wykazały go u 11–17% dorosłych osób.

Jak się objawia?

Najbardziej charakterystycznymi objawami zespołu suchego oka są: pieczenie oczu, czasami uczucie suchości. Brak uczucia suchości oczu nie wyklucza rozpoznania choroby, ponieważ produkcja łez może być prawidłowa (lub nawet zwiększona), ale nie potrafią one zwilżyć powierzchni oka, np. wskutek nieprawidłowego ich składu. Do objawów zespołu suchego oka należą ponadto: wydzielina surowicza w worku spojówkowym (zob. Wydzielina w oku), umiarkowane przekrwienie (zob. Zaczerwienienie oka) i uczucie piasku pod powiekami.

Często u chorych stwierdza się punktowe ubytki nabłonka w dolnej części rogówki lub w obrębie szpary powiekowej. Zmiany występują obuocznie i mają charakter bardzo przewlekły. Objawy choroby nasilają się zimą (z powodu działania centralnego ogrzewania lub zimnego powietrza), w suchym, gorącym klimacie i w pomieszczeniach klimatyzowanych lub silnie wentylowanych (z powodu nadmiernego parowania) oraz w czasie pracy przy komputerze (z powodu rzadszego mrugania i rozprowadzania filmu łzowego na powierzchni oka). Objawy u kobiet nasilają się w czasie zespołu napięcia przedmiesiączkowego i przed menopauzą. Chorzy z zespołem suchego oka zazwyczaj źle tolerują soczewki kontaktowe. Niekiedy zmianom w oczach towarzyszy suchość w ustach.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

W razie podejrzenia zespołu suchego oka należy zgłosić się do lekarza okulisty w celu wykonania badań diagnostycznych i rozpoczęcia leczenia. W okresie oczekiwania na wizytę u okulisty można wykupić w aptece i zacząć stosować preparaty sztucznych łez (najlepiej bez środków konserwujących). Są one dostępne bez recepty i praktycznie nie mają działań ubocznych.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Lekarz rozpoznaje zespół suchego oka na podstawie występowania typowych objawów choroby w wywiadzie (np. pieczenie oczu) oraz następujących badań:

  1. Czas przerwania filmu łzowego – ocena szybkości wysychania oczu (spowodowanego przerwaniem cienkiej warstwy filmu łzowego). Badanie wykonuje się w lampie szczelinowej po zakropleniu do oka kropli barwnika fluoresceiny. Można je również ocenić za pomocą specjalnych aparatów komputerowych, ale są one dostępne tylko w niektórych ośrodkach.

    Ryc. 1. Zespół suchego oka. Przerwanie ciągłości filmu łzowego po zabarwieniu powierzchni oka barwnikiem fluoresceiną ułatwiającej uwidocznienie zmian


    Ryc. 2. Punktowate ubytki nabłonka rogówki u chorego z zespołem suchego oka (po zabarwieniu powierzchni oka barwnikiem fluoresceiną)


    Ryc. 3. Zespół suchego oka. Zmniejszenie wysokości i poprzerywanie menisku łzowego (po zabarwieniu barwnikiem fluoresceiną)


    Ryc. 4. Fałdy spojówki gałkowej przy brzegu powieki u chorego z zespołem suchego oka

  2. Test Schirmera – ocena wydzielania łez polegająca na założeniu zagiętego paska bibuły do worka spojówkowego i ocena stopnia jego zwilżenia po 5 minutach. Test nie jest jednak tak dokładny, jak test przerwania filmu łzowego, ponieważ za jego pomocą ocenić można tylko jeden z elementów filmu łzowego (warstwę wodną zwaną popularnie łzami), a nie stopień zwilżenia powierzchni oka. Dlatego jego wynik u części chorych z zespołem suchego oka może być prawidłowy.
  3. Występowanie punktowych ubytków nabłonka w dolnej części rogówki lub w obrębie szpary powiekowej po zabarwieniu powierzchni gałki specjalnymi barwnikami (fluoresceina, zieleń lizaminy)
  4. Ocena wysokości menisku filmu łzowego. Menisk łzowy jest u tych chorych węższy i poprzerywany.
  5. Badanie fałdów spojówki równoległych do krawędzi powieki (ang. lid parallel conjunctival folds – LIPCOF). Fałdy te nie występują u zdrowych osób, natomiast pojawiają się u chorych z zespołem suchego oka.

Jakie są sposoby leczenia?

Istnieje kilka prostych sposobów, które mogą pomóc choremu w zmniejszeniu dolegliwości związanych z zespołem suchego oka.

  1. Unikanie sytuacji, o których wiadomo, że zwiększają parowanie filmu łzowego (np. palenie tytoniu, dym, silny wiatr, zimne powietrze, suche powietrze, klimatyzacja, otwarte okna).
  2. Umieszczenie monitora komputera 10–20 stopni poniżej poziomu oczu, tak aby zmniejszyć wielkość szpary powiekowej i zredukować parowanie filmu łzowego.
  3. Noszenie okularów z szerokimi oprawami, które otaczają twarz i zmniejszają ekspozycję na działanie wiatru.

Leczenie zespołu suchego oka jest wyłącznie objawowe, tzn. nie leczy się właściwych przyczyn schorzenia, tylko stosuje różne preparaty zastępujące brakujące łzy (tzw. sztuczne łzy lub substytuty łez). Trzeba jednak mieć na uwadze, że preparaty te nie przywracają prawidłowej produkcji łez. Na rynku istnieje wiele tego typu specyfików i należy indywidualnie dobrać lek najbardziej skuteczny dla swoich oczu. Mają one jednak swoje ograniczenia, należy więc pamiętać o następujących zasadach ich stosowania:

  1. Większość preparatów sztucznych łez chroni powierzchnię gałki ocznej tylko przez około 10–20 minut po zastosowaniu i dlatego konieczne jest częste podawanie leku. Niektóre nowe preparaty mają dłuższy okres działania.
  2. Należy rozpocząć podawanie leków przed wystąpieniem sytuacji, o których wiadomo, że nasilają objawy (wyjście z domu, oglądanie telewizji, przebywanie w pomieszczeniach klimatyzowanych itd.).
  3. Ze względu na istniejące w tej chorobie podrażnienie oka zaleca się stosowanie leków niezawierających środków konserwujących.
  4. Warto, by chorzy, u których objawy nasilają się z upływem dnia oraz przed udaniem się na spoczynek nocny, stosowali lek w postaci żelu, ponieważ zabezpiecza on powierzchnię gałki ocznej przez dłuższy czas. Główną wadą żelu jest to, że przejściowo pogarsza on ostrość wzroku, ponieważ pokrywa rogówkę grubą warstwą. Może to ograniczać jego zastosowanie w ciągu dnia.

W niektórych przypadkach stosowane są również leki zmniejszające stan zapalny: kortykosteroidy w kroplach lub cyklosporyna A. Leczenie to musi być jednak prowadzone pod ścisłą kontrolą lekarza okulisty ze względu na możliwość wystąpienia różnych działań niepożądanych.

W najbardziej zaawansowanych postaciach zespołu suchego oka wykonuje się zamknięcie punktów łzowych: czasowe (przez założenie specjalnych zatyczek do punktów łzowych) lub stałe (za pomocą koagulacji termicznej lub laserowej). Ma ono na celu zahamowanie odpływu łez i zwiększenie ich ilości na powierzchni oka.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

W chwili obecnej nie ma możliwości wyleczenia zespołu suchego oka i objawy choroby zazwyczaj utrzymują się do końca życia chorego (z wyjątkiem np. zespołu suchego oka wtórnego do stosowania leków, którego objawy mogą się cofnąć po ich odstawieniu).

Co zrobić aby uniknąć zachorowania?

Nie ma skutecznych metod profilaktyki zespołu suchego oka.

21.08.2015
Wybrane treści dla Ciebie
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta