×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Łagodne zmiany guzkowe spojówek

dr n. med. Arkadiusz Pogrzebielski
Ośrodek Chirurgii Oka Prof. Zagórskiego w Krakowie
Oculus - Krakowskie Centrum Okulistyczne, Kraków
Scanmed, Szpital św. Rafała w Krakowie

Co to jest i jakie są przyczyny?

Łagodne zmiany guzkowe spojówek to duża grupa chorób, których wspólną cechą jest pojawienie się ograniczonego lub rozlanego guzka w obrębie spojówki, czyli przezroczystej błony pokrywającej gałkę oczną i powieki od strony oka. Guzy spojówki mogą zajmować różne jej części – spojówkę gałkową, powiekową, załamki, fałd półksiężycowaty i mięsko łzowe (zob. Budowa narządu wzroku). Mogą tworzyć dobrze odgraniczony guz bądź przybierać rozlaną postać. Mogą wyrastać ze spojówki lub rozwijać się pod spojówką. Należą do nich torbiele, wywodzące się z nabłonka spojówki brodawczaki, ziarniniaki, tłuszczyk skrzydlik, pryszczyk, plamki Bitota, wrodzone guzy związane z zaburzeniami rozwojowymi w okresie embrionalnym – torbiele dermoidalne, odpryskowiaki, tłuszczakoskórzak. Mechanizmy powstawania tych guzów są bardzo różne.

Torbiele mogą mieć charakter wrodzony lub rozwinąć się w dowolnym momencie życia. Mogą powstać również na skutek przeprowadzonych zabiegów chirurgicznych na oku, na przykład po zabiegach przeciwjaskrowych (ten specyficzny rodzaj torbieli spotyka się np. w obrębie tzw. poduszeczki filtracyjnej; zob. Jaskra: trabekulektomia).


Ryc. 1. Brodawczak spojówki (papilloma)

Brodawczaki spojówki mogą występować w dwóch postaciach – uszypułowanej i nieuszypułowanej. Uszypułowanego brodawczaka spojówki wywołuje ludzki wirus brodawczaka (human papilloma virus – HPV; podtypy 6 i 11). W skórze zakażenie tym wirusem powoduje rozwój brodawek zwykłych (kurzajek).

Nieuszypułowanego brodawczaka spojówki wywołują zakażenia HPV (podtypy 16 i 18). Mogą one mieć charakter już nie łagodny, a dysplastyczny (tzn. zmieniać się w zmiany złośliwe).

Ziarniniaki zbudowane są z komórek zapalnych i najczęściej pojawiają się po zabiegach operacyjnych spojówki i mogą powstawać w reakcji na przykład na szwy chirurgiczne. Chorobą ogólną powodującą powstawanie licznych ziarniniaków w załamku spojówki lub w spojówce tarczkowej jest sarkoidoza.

Tłuszczyk to bardzo często spotykana zmiana w spojówce o charakterze zwyrodnieniowym pojawiającym się z wiekiem.


Ryc. 2. Tłuszczyk

Skrzydlikowi poświęcono osobny artykuł.

Pryszczyki powstają w wyniku zakażeń bakteryjnych (wywołane przez gronkowce, gruźlicę), zakażeń wirusowych (adenowirusy, wirus opryszczki) czy choroby nazywanej ziarniniakiem wenerycznym.

Przyczyną powstania plam Bitota są niedobory witaminy A.

Torbiel skórzasta nagałkowa oraz tłuszczakoskórzak to tzw. odpryskowiaki (inaczej choristoma, oznacza zaburzenie rozwojowe polegające na wystąpieniu prawidłowo rozwiniętej tkanki w nieprawidłowym miejscu organizmu). Mają one charakter wrodzony.

Naczyniaki włośniczkowe to łagodne guzy wywodzące się z naczyń krwionośnych.

Onkocytoma (gruczolak kwasochłonny) wywodzi się z kwasochłonnych komórek nazywanych onkocytami. W spojówce biorą początek z komórek przewodzików gronek głównego i dodatkowych gruczołów łzowych.

Jak często występuje?

Łagodne guzy spojówki to częsty problem kliniczny. Rocznie 1 osoba na 2500 poszukuje pomocy okulistycznej z powodu guzów powierzchni oka lub powiek. Szczęśliwie okazuje się, że w tej grupie guzy łagodne występują trzy razy częściej niż nowotwory złośliwe. Nie ma jednak dokładnych danych statystycznych dotyczących występowania poszczególnych guzów.

Jak się objawia?

Torbiele są jasne i wypełnione przezroczystym płynem. Pokrywający je nabłonek spojówki nie jest zmieniony chorobowo. Pierwotne torbiele (cysty) spojówki (inaczej nabłonkowe torbiele wtrętowe) to niezwykle często występujące zmiany. Spotyka się je zarówno w spojówce gałkowej, jak i w spojówce załamków (zob. Budowa narządu wzroku).

Uszypułowane brodawczaki spotyka się zwykle u dzieci i młodzieży. Często występują w załamku dolnym worka spojówkowego, ale mogą pojawić się także w spojówce powiekowej, fałdzie półksiężycowatym czy w mięsku łzowym (zob. Budowa narządu wzroku). Brodawczaki spojówki mają „palczaste” wyniosłości i budowę zrazikową. Ponadto widoczny jest włóknisty, unaczyniony rdzeń zbudowany z wielu drobnych, poskręcanych naczyń krwionośnych. Brodawczaki spojówki mogą mieć wiele ognisk. Zmiany te bywają też bardzo rozległe, zwłaszcza u pacjentów zakażonych HIV.

Nieuszypułowane brodawczaki to pojedyncze guzy o płaskiej podstawie występujące tylko w jednym oku. Na ich powierzchni widoczne są „czerwone kropeczki”, które sprawiają, że guz przypomina nieco „truskawkę”. Często występują w spojówce gałkowej okolicy rąbka rogówki. Oznakami dysplazji (przemiany w zmianę złośliwą) jest pojawienie się odczynu zapalnego w okolicy guza lub białawych, dobrze odgraniczonych, gładkich lub szorstkich, matowych zgrubień na powierzchni (nazywanych leukoplakią), co oznacza rogowacenie.

Ziarniniaki to grudki zbudowane z komórek zapalnych. Ziarniniak ropotwórczy (także naczyniotwórczy) występuje najczęściej w rąbku rogówki.

Tłuszczyki spotyka się zwykle w obu oczach, często po obu stronach rogówki w okolicy rąbka od strony skroniowej i nosowej. Tłuszczyki mają kolor żółty lub szarobiały. Niekiedy mogą im towarzyszyć odczyny zapalne, wówczas przybierają kolor różowy.

Skrzydlik to płaskowypukła zmiana, która wyglądem przypomina skrzydło owada. Rośnie od strony nosowej w spojówce i stopniowo narasta na rogówkę, zajmując coraz bardziej centralną jej część. Skrzydliki przeważnie spotyka się w obu oczach, choć w różnym stopniu zaawansowania. Omówione zostały w osobnym artykule.

Pryszczyk to rzadki owalny guzek występujący zwykle w jednym oku. Z reguły towarzyszy mu przekrwienie spowodowane odczynem zapalnym.

Plama Bitota spotykana jest bardzo rzadko. Jest to obustronna zmiana o piankowatym wyglądzie umiejscowiona po stronie skroniowej przy rąbku rogówki.

Torbiel skórzasta nagałkowa to rzadko występujący, lity, gładki, biały guz umiejscowiony przy rąbku rogówki, a niekiedy narastający na rogówkę. Może współistnieć z innymi zmianami oczu, jak wrodzony brak tęczówki (aniridia), małoocze, wrodzona szczelina powieki czy częściowy ubytek pojedynczych struktur oka (zob. Wrodzona szczelina błony naczyniowej oka). Niekiedy torbiele te występują samoistnie, jednak częściej spotyka się je z innymi zmianami w przebiegu chorób, takich jak zespoły: Goldenhara, Treachera Collinsa (Franceschettiego).

Odpryskowiaki (choristoma) spotyka się bardzo rzadko. Mogą być kostne oraz złożone, które zawierają w środku różne przemieszczone tkanki, jak tłuszcz, włókna mięśniowe, chrząstkę czy tkankę gruczołu łzowego.

Tłuszczakoskórzak występuje przeważnie w obu oczach. Najczęściej umiejscawia się w zewnętrznym kącie oka i ciągnie się w kierunku załamka spojówki, tak że niewidoczna jest jego tylna granica. Ma kolor żółtawy, jest miękki, duży i przesuwa się pod spojówką.

Guzy rozwijające się z naczyń krwionośnych to naczyniaki włośniczkowe. Są to rzadko spotykane łagodne guzy, które mogą towarzyszyć naczyniakom powiek czy oczodołu (zob. Naczyniaki). Naczyniaki włośniczkowe mają jasnoczerwony kolor i pod wpływem ucisku bledną. Guzy te mogą krwawić samoistnie lub wskutek nawet drobnego urazu. Podobnie wyglądają naczyniaki chłonne – łagodne guzy rozwijające się z naczyń limfatycznych w spojówce. Niejednokrotnie są one znacznie bardziej rozległe i mogą towarzyszyć naczyniakom limfatycznym twarzy, oczodołu (zob. Naczyniaki), zatok czy gardła.

Onkocytoma to łagodny guz wywodzący się z komórek przewodzików gronek głównego i dodatkowych gruczołów łzowych występuje u osób starszych na powierzchni spojówki powiekowej lub gałkowej albo w mięsku łzowym. Onkocytoma to czerwonobrązowy powoli rosnący guzek.

Co robić w razie wystąpienie objawów?

Pojawienie się guzków spojówki powinno skłonić do wizyty u specjalisty, który określi charakter zmiany i ustali najkorzystniejszy sposób postępowania.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Lekarz stawia diagnozę na podstawie powiększonego obrazu w biomikroskopie (lampie szczelinowej; zob. Badanie w lampie szczelinowej [biomikroskopia]), pomocna może być też ultrabiomikroskopia (UBM; zob. Ultrabiomikroskopia). Część guzów ma charakterystyczny wygląd i diagnozę można postawić z dużą dozą prawdopodobieństwa.

W niektórych przypadkach rozpoznanie możliwe jest dopiero po wycięciu zmiany i badaniu histopatologicznym. Biopsja diagnostyczna polega na pobraniu jedynie fragmentu guza do badania i pozwala rozstrzygnąć, czy zmiana ma charakter łagodny czy złośliwy. Biopsja z całkowitym wycięciem zmiany daje odpowiedź na pytanie o charakter guza i jednocześnie zapewnia jego usunięcie.

Jakie są sposoby leczenia?

Pierwotna torbiel (cysta) spojówki (nabłonkowa torbiel wtrętowa), jeśli jest drobna i umiejscowiona w dolnym załamku, nie wymaga interwencji chirurga. W przypadku większych torbieli zazwyczaj konieczne jest ich całkowite wycięcie lub marsupializacja (wszycie ścian nieusuwalnej torbieli w spojówkę).

Wiele brodawczaków ustępuje samoistnie w ciągu miesięcy bądź lat i wówczas nie wymagają leczenia. Jeśli brodawczak jest uszypułowany, mały, nie szpeci i jest akceptowany kosmetycznie, można go pozostawić do obserwacji. W przypadku decyzji o wycięciu chirurgicznym należy pamiętać, że musi być ono całkowite, ponieważ częściowe czy niecałkowite wycięcie powoduje często pobudzenie wzrostu brodawczaka i znacznie pogarsza kosmetyczny wynik końcowy. W leczeniu można stosować także mrożenie (krioterapię) albo łączyć wycięcie z krioterapią czy też ze stosowaniem leku cytostatycznego – mitomycyny C lub interferonu A. Niestety, częste są nawroty choroby.

W przypadku brodawczaków nieuszpułowanych konieczna jest ścisła obserwacja lub chirurgiczne wycięcie. W przypadku wzrostu lub pojawienia się cech dysplazji konieczne jest wycięcie z dodatkową krioterapią.

Ziarniniaki można leczyć kroplami przeciwzapalnymi (np. kortykosteroid z antybiotykiem). W przypadku braku reakcji na leczenie miejscowe można zmianę usunąć chirurgicznie. Ziarniniaki związane z sarkoidozą wymagają układowego leczenia choroby podstawowej.

Tłuszczyki nie wymagają żadnego leczenia.

Leczenie skrzydlika omówiono w osobnym artykule.

Pryszczyki wymagają niejednokrotnie leczenia choroby podstawowej.

Guzy wrodzone, jeśli powodują nieakceptowany wygląd kosmetyczny, wymagają usunięcia chirurgicznego. Należy pamiętać jednak, że zmiany te często wrastają głęboko w tkanki, a ich usunięcie może nie być łatwe.

Naczyniaki można usuwać chirurgicznie lub obserwować, podobnie jak onkocytoma.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

W przypadku zmian łagodnych możliwe jest całkowite wyleczenie, niejednokrotnie zmiany te odnawiają się i wymagają kolejnych interwencji chirurgicznych. Dotyczy to szczególnie torbieli, brodawczaka czy skrzydlika. W przypadku zarówno brodawczaka przenoszonego przez wirusy, jak i pryszczyka, wskazane jest zapobieganie zakażeniom. W przypadku plamek Bitota zalecana jest zróżnicowana dieta zapewniająca odpowiednią podaż witamin. Wielu chorobom jednak nie da się zapobiec.

05.10.2015
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta