Niedowidzenie

dr hab. n. med. Anna Kubatko-Zielińska
Katedra Okulistyki
Pracownia Patofizjologii Widzenia i Neurookulistyki, UJ CM, Kraków

Co to jest i jakie są przyczyny?

Niedowidzenie (ang. amblyopia, łac./gr. amblyopia) to znaczne zmniejszenie ostrości wzroku bez organicznej przyczyny (tzn. bez choroby oczodołu, oka, nerwu wzrokowego czy ośrodkowego układu nerwowego). Oko niedowidzące widzi gorzej od zdrowego co najmniej o 2 rzędy na tablicach do badania ostrości wzroku (tzw. tablice Snellena, zob. Badanie ostrości wzroku). Niedowidzenie może powstać w krytycznym okresie rozwoju wzroku i może postępować tylko u dzieci do około 6.–8. roku życia. Nasilenie, czyli tzw. głębokość niedowidzenia (inaczej stopień niedowidzenia), zależy od wieku, w którym pojawia się przeszkoda dla obuocznego widzenia. Im młodsze dziecko, tym łatwiej powstaje u niego niedowidzenie.

Niedowidzenie może być spowodowane przez:

W zezie jednostronnym (tzn. wtedy, gdy zezuje stale to samo oko) niedowidzenie powstaje na skutek tłumienia bodźców wzrokowych w korze mózgowej (głównie bodźców z okolicy plamki siatkówki zezującego oka) oraz utraty środkowej fiksacji siatkówkowej (czyli utraty odruchowej zdolności takiego ustawiania oka, aby obraz oglądanego punktu padał na środkowy obszar plamki siatkówki).

W różnowzroczności, jeżeli różnica wady wzroku (wady refrakcji) pomiędzy jednym i drugim okiem wynosi ponad 2,5–3D, oczy odbierają obrazy tak różnej wielkości i wyrazistości, że utrudnia to albo wręcz uniemożliwia obuoczne widzenie. Wówczas tłumieniu w korze wzrokowej ulegają bodźce wzrokowe oka z większą wadą refrakcji, to właśnie oko staje się niedowidzące. U niektórych dzieci niedowidzenie jest spowodowane równocześnie zezem i różnowzrocznością.

Niedowidzenie związane z nieużywaniem oka wynika z braku właściwych bodźców do rozwoju sprawności widzenia i środkowej fiksacji siatkówkowej. Widzenie i środkowa fiksacja siatkówkowa zaczynają się rozwijać po urodzeniu pod wpływem odpowiednich bodźców wzrokowych.

Duża nieskorygowana nadwzroczność i niezborność mogą powodować obuoczne niedowidzenie na skutek tego, że na siatkówkach powstają słabej jakości, niewyraźne obrazy.

Jak często występuje?

Niedowidzenie to jedna z najczęstszych przyczyn upośledzenia ostrości wzroku jednego lub obu oczu; występuje często. Częstość jego występowania szacuje się na 1–3,5% wśród zdrowych dzieci oraz 4–5,3% u dzieci z chorobami oczu. Większość danych wskazuje, że około 2% populacji ogólnej ma niedowidzenie.

Jakie są objawy niedowidzenia?

Objawem niedowidzenia jest upośledzona ostrość wzroku. Wyróżnia się następujące typy (stopnie) niedowidzenia:

  • dużego stopnia (gdy ostrość wzroku wynosi 0,1 lub jest gorsza); zob. Badanie ostrości wzroku,
  • średniego stopnia (gdy ostrość wzroku jest większa niż 0,1 do 0,3);
  • małego stopnia (ostrość wzroku jest większa niż 0,3 do 0,8).

Jak lekarz stawia diagnozę?

Pełne badanie okulistyczne pozwala określić stopień niedowidzenia i jego przyczynę. Ponieważ ostrość wzroku określa się, uwzględniając odpowiednie wyrównanie wady refrakcji, konieczne jest jej zbadanie u dzieci i młodzieży po porażeniu akomodacji (po kroplach tropikamid 1% lub, rzadziej, po atropinie); zob. Badanie wady wzroku – wady refrakcji.

Jakie są sposoby leczenia niedowidzenia?

Wyleczenie niedowidzenia możliwe jest tylko u dzieci do około 8.–10. roku życia. Poprawę można uzyskać tym szybciej, im młodsze jest leczone dziecko i im stopień niedowidzenia jest mniejszy. Jeżeli leczenie rozpoczyna się zbyt późno, wówczas zwykle nie uzyskuje się już znaczącej poprawy i obniżona ostrość wzroku pozostaje.

Niezależnie od przyczyny niedowidzenia lekarz koniecznie musi określić wadę refrakcji, po porażeniu akomodacji (po kroplach tropicamid 1% lub, rzadziej, po atropinie), pacjent zaś nosić przepisane okulary lub soczewki kontaktowe. W leczeniu niedowidzenia spowodowanego zezem należy uzyskać proste ustawienie oczu. W niedowidzeniu na skutek różnowzroczności ponad 3D konieczne jest korygowanie wady refrakcji za pomocą soczewek kontaktowych, dzięki którym zmniejsza się różnica w wielkości obrazów widzianych przez jedno i drugie oko.

W niedowidzeniu związanym z nieużywaniem oka konieczne jest pilne leczenie choroby, która powoduje przeszkodę w widzeniu (np. operacja zaćmy wrodzonej, operacja korygująca opadnięcie powieki).

We wszystkich rodzajach niedowidzenia konieczne jest długotrwałe zasłanianie (obturacja) zdrowego oka. Może ono trwać cały dzień (zasłanianie całkowite) lub kilka godzin dziennie (obturacja częściowa) zależnie od stopnia niedowidzenia. Zdrowe oko zasłania się niealergizującymi plastrami naklejanymi na powieki albo za pomocą miękkiego obturatora mocowanego do okularów. Trzeba przy tym odpowiednio często kontrolować ostrość wzroku leczonego dziecka, aby uniknąć wtórnego niedowidzenia zasłanianego oka. Im młodsze jest dziecko, tym kontrole powinny być częstsze.

W leczeniu niedowidzenia można też stosować metodę penalizacji, która polega na zmniejszaniu ostrości wzroku zdrowego oka przez stosowanie w okularach szkieł niewłaściwych dla tego oka i zakraplaniu do niego atropiny. Takie „karanie” zdrowego oka (łac. poena – kara) może być skutecznie stosowane u dzieci w wieku przedszkolnym.

Zaleca się także ćwiczenia celownicze wykorzystujące koordynację oko–ręka, w których leczone dziecko powinno używać niedowidzącego oka do takich zajęć, jak malowanie, rysowanie, układanie drobnych klocków, nawlekanie koralików.

Można też stosować ćwiczenia pleoptyczne. Za pomocą odpowiednich przyrządów (eutyskop, pleoptofor) w niedowidzącym oku dokonuje się olśnienia siatkówki (tzn. oświetla się siatkówkę silnym światłem), łącznie z miejscem nieprawidłowej fiksacji, a osłania się od olśnienia siatkówkę w okolicy plamki, którym to miejscem zdrowe oko fiksuje obraz. Wywołany w plamce powidok, który leczone dziecko widzi przed sobą, pozwala na podjęcie prawidłowego kierunku widzenia, prawidłowej tj. środkowej fiksacji przez dołeczek plamki i zmianę lokalizacji w przestrzeni. Dodatkowo korzysta się z przyrządów, którymi jakby naznacza się dołeczek plamki siatkówki (zob. Budowa narządu wzroku), na przykład wywołując zjawisko Haidingera, które widziane jest wyłącznie plamką. Pacjent patrzy na oświetlony na niebiesko wirujący, przezroczysty filtr polaryzujący światło, co sprawia, że widzi złudzenie wzrokowe w postaci obracającego się wiatraczka. Jest to złudzenie wzrokowe odbierane wyłącznie przez plamkę dzięki występującym w niej odpowiednim barwnikom i szczególnemu układowi włókien nerwowych w tej okolicy siatkówki. Ćwiczenie polega na wskazywaniu środka wiatraczka przy pomocy cienkiego rysika. Pacjent w ten sposób uczy się używania plamki do fiksowania obrazu.

Poza tym proponuje się ćwiczenia lokalizacji, dzięki którym uzyskuje się takie ustawienie oka, przy którym fiksuje ono plamką i lokalizuje wrażenie wzrokowe na wprost. Podczas ćwiczeń pacjent uczy się, jak używać plamki jako najważniejszego miejsca siatkówki. Wszystkie ćwiczenia pleoptyczne należy powtarzać codziennie przez kilka tygodni.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Ćwiczenia nie zawsze dają trały wynik. Konieczne jest ich powtarzanie w seriach i okresowa kontrola okulistyczna.

Jak uniknąć niedowidzenia?

Badania profilaktyczne małych dzieci zapobiegają powstaniu niedowidzenia, a także jego wczesne leczenie. Należy je przeprowadzić w wieku niemowlęcym – w 2.–4. i/lub 6.–7. roku życia – oraz gdy opiekunowie dziecka zauważają jakiekolwiek niepokojące objawy. Wczesne badanie okulistyczne należy koniecznie wykonać u dzieci urodzonych przedwcześnie (wcześniaki), u których wady refrakcji i zez występują częściej niż u dzieci urodzonych o czasie, oraz u dzieci pochodzących z rodzin, u których stwierdzono:

  • wady refrakcji,
  • zez,
  • niedowidzenie,
  • wrodzone choroby oczu.

20.02.2014
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta