Ostry ból oka

Co to jest i jakie są jego przyczyny?

Ostry ból oka może mieć charakter powierzchowny lub głęboki. Powierzchowne bóle oka mogą mieć źródło w powiekach, spojówce, rogówce lub nadtwardówce.

Jeśli źródłem bólu są powieki, możliwe przyczyny obejmują m.in.: jęczmień (ostre bakteryjne zapalenie gruczołów umiejscowionych w powiekach), zapalenie lub ropień powiek, zapalenie lub ropień woreczka łzowego (zob. Zapalenie woreczka łzowego).

Ryc. 2. Ciężkie bakteryjne zapalenie spojówek z obecnością wydzieliny ropnej powodujące nasilony obrzęk spojówki (chemozę); źródło: CDC Public Health Image Library

Jeśli źródłem bólu są spojówki, możliwe przyczyny obejmują m.in.: zapalenie spojówek (zakażenia bakteryjne, wirusowe lub chlamydiowe, choroby alergiczne, zespół suchego oka); zob. Alergiczne zapalenie spojówek.

Jeśli źródłem bólu jest rogówka, możliwe przyczyny obejmują m.in.: zapalenie rogówki (bakteryjne, wirusowe, grzybicze, pełzakowe), niezakaźne keratopatie (np. z niedomykalności szpary powiekowej, neurotroficzna, zespół nawracających ubytków nabłonka rogówki).

Ryc. 3. Wrzód rogówki; źródło: CDC Public Health Image Library

Jeśli źródłem bólu jest nadtwardówka, możliwe przyczyny obejmują m.in.: zapalenie nadtwardówki.

Głębokie bóle oka mogą mieć źródło w twardówce, błonie naczyniowej lub oczodole. Mogą je również powodować takie choroby, jak ostre zamknięcie kąta przesączania (dawniej ostry atak jaskry; zob. Ostre pierwotne zamknięcie kąta) lub często występujące przypadki niewyrównanych wad wzroku (astenopia).

Jeśli źródłem bólu jest twardówka, możliwe przyczyny obejmują m.in.: zapalenie twardówki (zob. Zapalenie twardówki).

Ryc. 4. Ropostek – zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej

Jeśli źródłem bólu jest przedni odcinek błony naczyniowej (tj. tęczówka, ciało rzęskowe), możliwe przyczyny obejmują m.in.: zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej (zapalenie tęczówki i/lub ciała rzęskowego); zob. Zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej.

Jeśli źródłem bólu jest oczodół, możliwe przyczyny obejmują m.in.: bóle promieniujące z zatok obocznych nosa, bóle promieniujące z zębów związane z procesami zapalnymi, guzy oczodołu, zapalenie tkanek oczodołu, ropień oczodołu, zapalenie nerwu wzrokowego (zob. Guzy oczodołu u dorosłych, Zapalenie tkanek miękkich oczodołu, Glejak nerwu wzrokowego oraz Oponiak nerwu wzokowego).

Ryc. 5. Zapalenie tkanek oczodołu; źródło: CDC Public Health Image Library

Częstą przyczyną tępego, trudnego do zlokalizowania bólu oczu jest astenopia. Jest to nazwa stanu spowodowanego niewyrównaniem wady wzroku lub napięciem mięśni odpowiedzialnych za wyraźne widzenie. Przyczyną może być: niewyrównana wada refrakcji (najczęściej nadwzroczność), zez ukryty, zez jawny, niewydolność konwergencji, spazm akomodacyjny, ból po podaniu leków (np. zwężających źrenice).

Ostry głęboki ból oka może być spowodowany przez ostre zamknięcie kąta przesączania (dawniej ostry atak jaskry); zob. Ostre pierwotne zamknięcie kąta.

Ryc. 6. Typowa lokalizacja bólu głowy w migrenie

Ponadto bóle oka mogą towarzyszyć migrenie lub klasterowym bólom głowy.

Jak często występuje?

Szczegółowe informacje znajdują się w omówieniu poszczególnych chorób.

Jak się objawia?

Powieki

Bóle wywodzące się z powiek udaje się z reguły łatwo umiejscowić, niejednokrotnie towarzyszą im zmiany widoczne gołym okiem (stan zapalny, zaczerwienienie, obrzęk, guzek), na przykład:

• jęczmień – guzek, zaczerwienienie, obrzęk powieki (zob. Choroby powiek)
• zapalenie powiek lub ropień powieki – rozlany obrzęk powiek z towarzyszącą gorączką (zob. Choroby powiek)
• zapalenie lub ropień woreczka łzowego – towarzyszy mu znacznie bardziej nasilony obrzęk i ból w okolicy kąta wewnętrznego oka (zob. Choroby powiek).

Spojówka

Bólom oka spowodowanym chorobami spojówek towarzyszy pieczenie (zespół suchego oka), świąd (przy chorobach alergicznych) oraz uczucie dyskomfortu. Jednocześnie obserwuje się zwykle powierzchowne zaczerwienienie gałki ocznej, które najbardziej nasilone jest w okolicy załamków worka spojówkowego. Choroby spojówki są najczęstszą przyczyną zespołu czerwonego oka. Zapalenie spojówek mogą wywoływać zakażenia (dominuje dyskomfort i wydzielina w oku): bakteryjne – wydzielina ropna, wirusowe – wydzielina wodnista, chlamydiowe – wydzielina śluzowo-ropna (zob. Choroby spojówek).

Rogówka

Pacjenci opisują ból jako uczucie ciała obcego, piasek w oczach lub kłucie, który niejednokrotnie nasila się przy mruganiu i zmusza do zamykania powiek. Częstym objawem jest również światłowstręt. W rogówce widoczne są uszkodzenia (np. nacieki zapalne, owrzodzenie, przymglenie), dlatego nie widać wyraźnie struktur tęczówki przy jej oglądaniu.

Nadtwardówka

Ból oka występuje rzadko i zwykle jest łagodny.

Twardówka

Głównym objawem zapalenia twardówki (zob. Zapalenie twardówki) jest umiarkowany lub silny ból, który zwykle promieniuje i często umiejscawia się poza okiem, w okolicy czoła, szczęki lub zatok obocznych nosa. Gałka oczna wykazuje głębokie (rzęskowe), fioletowoniebieskie zaczerwienienie, które może mieć charakter sektorowy lub obejmować całą twardówkę. W przypadku tylnej postaci zapalenia twardówki może dojść do porażenia mięśni gałkoruchowych, znacznego spadku ostrości wzroku i wytrzeszczu.

Tęczówka i/lub ciało rzęskowe

Zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej (zob. Zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej) powoduje głęboki ból. Pojawia się zaczerwienienie głębokie (rzęskowe). Chory ma silny światłowstręt. Dochodzi do pogorszenia (znacznego) ostrości wzroku. Rogówka traci swą przejrzystość (z powodu osadów na jej wewnętrznej powierzchni, tj. na śródbłonku), a w cieczy wodnistej pojawiają się komórki zapalne, rozwija się wysięk zapalny, który układa się niejednokrotnie dołem w postaci menisku (ropostek; zob. Ropa w przedniej komorze oka [ropostek]). Tworzą się okrężne zlepy, a następnie trwałe zrosty między brzegiem źrenicy a przednią torebką soczewki, co prowadzi do zwężenia źrenicy, jej nieregularności i braku prawidłowej reakcji na światło. W wyniku zrostów okrężnych może dojść do zablokowania prawidłowego krążenia cieczy wodnistej między tylną a przednią komorą oka i wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego.

Oczodół

Ból ma charakter tępy i zlokalizowany jest przede wszystkim w głębi tkanek, poza gałką oczną. Ból i obrzęk w przedniej, skroniowo-górnej części oczodołu wskazuje na ostre zapalenie gruczołu łzowego. Jeśli ból pojawia się przy ruchach gałki ocznej (a nie powiek), wskazuje to na zapalenie nerwu wzrokowego lub mięśni gałkoruchowych.

Pozagałkowemu zapaleniu nerwu wzrokowego (zob. Zapalenie pozagałkowe nerwu wzrokowego) towarzyszy znaczny spadek ostrości wzroku i pojawienie się centralnego ubytku w polu widzenia oraz desaturacja (znaczny spadek wysycenia) barwy czerwonej (należy porównać widzenie czerwonego przedmiotu jednym i drugim okiem).

Chorobom oczodołu towarzyszy niejednokrotnie wytrzeszcz (zob. Badanie wytrzeszczu [egzoftalmometria])
i/lub zaburzenia ruchomości gałki ocznej.

Bóle nad- lub podoczodołowe są częstym objawem nerwobólów poszczególnych gałęzi nerwu trójdzielnego lub innych nerwów tej okolicy bądź stanów zapalnych zatoki czołowej lub szczękowej.

Ostre zamknięcie kąta przesączania (dawniej ostry atak jaskry)

Wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego, jaki towarzyszy ostremu zamknięciu kąta przesączania (ostremu atakowi jaskry; zob. Jaskra), powoduje niezwykle silny, głęboki ból oka promieniujący do czoła, skroni i szczęki z towarzyszącym bólem głowy (często po tej samej stronie). Towarzyszy mu także znaczny spadek ostrości wzroku, pojawiają się koła tęczowe wokół źródeł światła. Bólowi towarzyszy również złe samopoczucie, nudności i wymioty. W oku stwierdza się:

• silne mieszane zaczerwienienie,
• obrzęk,
• przymglenie rogówki – spowodowane nagłym wzrostem ciśnienia wewnątrzgałkowego będące przyczyną widzenia kół tęczowych,
• łzawienia,
• światłowstręt,
• wyraźne spłycenie przedniej komory oka,
• lekkie pionowo-owalne poszerzenie źrenicy i brak jej reakcji na światło,
• wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe (w badaniu palpacyjnym gałka oczna jest „twarda jak kamień”).

Ostre zamknięcie kąta przesączania (dawniej ostry atak jaskry) należy różnicować z zapaleniem tęczówki i ciała rzęskowego. W zapaleniu błony naczyniowej objawy nie pojawiają się tak gwałtownie, ból nie jest tak silny i nie dochodzi do aż takiego pogorszenia widzenia. W badaniu przedniego odcinka gałki ocznej przy zapaleniu tęczówki nie stwierdza się zwykle spłycenia komory przedniej, źrenica jest wąska, a ciśnienie wewnątrzgałkowe ma wartości prawidłowe. W rozpoznaniu ostrego zamknięcia kąta przesączania (dawniej ostrego ataku jaskry) pomóc mogą informacje z wywiadu – pojawianie się kół tęczowych, okresowe bóle oka i głowy połączone z przejściowym obniżeniem ostrości wzroku, wcześniejszy atak jaskry, dodatni wywiad rodzinny.

Ból oka wynikający z astenopii najczęściej wiąże się z jednoczesnym bólem głowy. Oczna postać migreny charakteryzuje się zazwyczaj jednostronnym bólem głowy, a także głębokim bólem gałki ocznej, pogorszeniem ostrości wzroku i pojawieniem się migających i przesuwających się w polu widzenia jasnych plam o postrzępionych, zygzakowatych brzegach przypominających zarysy fortyfikacji (fachowo teichopsje). Pomocne mogą być informacje, takie jak: młody wiek, płeć żeńska, rodzinne występowanie migreny czy powtarzanie się napadów bólowych.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

Jakikolwiek ból oka spowodowany przez uraz mechaniczny czy chemiczny (oparzenia) powinien zostać poddany ocenie okulisty.

Ból oka wymagający pilnej konsultacji, to każdy ból związany z:

• pogorszeniem/utratą widzenia,
• zaburzeniami ruchomości gałki ocznej,
• nagłym wystąpieniem podwójnego widzenia,
• nagłym pojawieniem się wytrzeszczu,
• silnym towarzyszącym bólem głowy.

Lekarz pierwszego kontaktu może leczyć sam bez konieczności skierowania do specjalisty:

• jęczmień,
• ropień powieki lub woreczka łzowego,
• zapalenie spojówek, takie jak:
  • pospolite zakażenia
  • alergiczne zapalenie spojówek
  • zapalenie spojówek na tle zespołu suchego oka
  
• zapalenie nadtwardówki.

Leczenia specjalistycznego wymagają:

• zapalenie rogówki,
• zapalenie twardówki,
• zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej (tęczówki i ciała rzęskowego),
• urazy mechaniczne i oparzenia,
• ostre zamknięcie kąta przesączania/jaskra.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Zbierając wywiad, lekarz dowiaduje się o charakterze bólu, stara się sprecyzować, gdzie ból jest zlokalizowany, czy w strukturach związanych z oczami (np. powieki), czy w oku, czy za gałką oczną w głębi oczodołu; pyta również o objawy towarzyszące: pogorszenie/utrata widzenia, nadwrażliwość na światło, zaczerwienienie gałki ocznej, ból głowy, pojawienie się kół tęczowych wokół źródeł światła (halo), podwójne widzenie, ograniczenie ruchomości gałki ocznej (zob. Zaczerwienienie oka [czerwone oko; zespół czerwonego oka], Podwójne widzenie, Zaburzenia ruchomości gałek ocznych).

Badanie obejmuje: ocenę ostrości wzroku prawego i lewego oka, sprawdzenie ruchomości gałek ocznych we wszystkich kierunkach spojrzenia, badanie przedniego odcinka gałki ocznej z oceną: spojówki, wyglądu rogówki (jej gładkości, przezierności), głębokości przedniej komory, wyglądu tęczówki, kształtu źrenic, reakcji źrenic na światło, badanie napięcia gałki ocznej (ciśnienia wewnątrzgałkowego), badanie dna oka (jeśli to możliwe).

Jakie są sposoby leczenia?

Szczegółowe informacje znajdują się w omówieniu poszczególnych chorób.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Szczegółowe informacje znajdują się w omówieniu poszczególnych chorób.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Szczegółowe informacje znajdują się w omówieniu poszczególnych chorób.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Szczegółowe informacje znajdują się w omówieniu poszczególnych chorób.