×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Oparzenie chemiczne oka

Jan Ciećkiewicz

Co to jest i jakie są przyczyny?

Oparzenia chemiczne oczu to pilne stany wymagające natychmiastowego działania. Ich ciężkość pozostaje w prostej zależności od rodzaju działającej substancji, jej pH i stężenia, a także od zdolności przenikania (penetrowania) w głąb tkanek oraz czasu utrzymywania się jej kontaktu z powierzchnią oka. Im silniej zasadowy lub bardziej kwaśny jest odczyn substancji działającej, tym większego uszkodzenia można się spodziewać.

Szczególnie niebezpieczne są zasady, wnikają bowiem łatwiej w tkanki. Zasady wykazują duże powinowactwo do tłuszczów, zmydlają kwasy tłuszczowe błon komórkowych, powodując zniszczenie komórki i jej śmierć. Dodatkowo jon wodorotlenowy niszczy międzykomórkowe struktury kolagenowe. Uszkodzone tkanki stymulują reakcję zapalną, co łączy się z uwolnieniem enzymów proteolitycznych. Wszystko razem powoduje martwicę rozpływną, która szybko (w ciągu 5–15 min) obejmuje głębokie struktury gałki ocznej. Konsekwencją oparzenia powierzchni oka zasadami może być również wzrost ciśnienia śródgałkowego i rozwój zaćmy.

Kwasy powodują denaturację białek powierzchownych warstw rogówki, co ogranicza ich wnikanie w głąb tkanek, niemniej jednak niszczą rogówkę, co również może powodować ślepotę. Wyjątek stanowi słaby kwas fluorowodorowy, który szybko przenika błony komórkowe i, działając podobnie jak silne zasady, powoduje martwicę rozpływną. W dodatku jony fluorowe uwolnione wewnątrz komórek upośledzają działanie enzymów glikolitycznych, a w łączności z wapniem i magnezem tworzą połączenia nierozpuszczalne. Oparzenia te są szczególnie bolesne i jeśli nie ograniczają się do oczu, mogą się łączyć z poważną hipokalcemią.


Ryc. Oparzenie chemiczne kwasem

Następną grupę tworzą związki drażniące, które jednak mają zwykle pH neutralne i choć ich działanie jest bardzo przykre, to nie powodują trwałych uszkodzeń.

Większość oparzeń chemicznych oczu zdarza się w zakładach przemysłowych i rzemieślniczych, ale dochodzi do nich także w gospodarstwach domowych. Najczęstsze substancje zasadowe to wodorotlenek amonu, tj. amoniak, ługi, wodorotlenek potasu, magnez, tlenek i wodorotlenek wapnia. Spotyka się je w takich produktach, jak nawozy do roślin, środki czyszczące (amoniak), płyny udrażniające rury odpływowe (ługi), środki do czyszczenia piekarników i silnych zabrudzeń, a także w gipsie, zaprawach tynkarskich i w betonie.

Stosunkowo często spotykane kwasy to siarkowy, siarkawy, solny, azotowy, octowy, chromowy i fluorowodorowy. Ten ostatni jest składnikiem wielu substancji do polerowania. Jedną z przyczyn oparzeń stanowi wybuch akumulatora samochodowego z kwasem siarkowym. Kwas octowy występuje w octach, ale i w zmywaczach do lakieru na paznokciach.

Do substancji drażniących należą także używane w gospodarstwach domowych detergenty i aerozole odstraszające zawierające kwas pieprzowy.

Jak często występuje?

Oparzenia oczu to 7–18% obrażeń zaopatrywanych na szpitalnych oddziałach ratunkowych. Ponad 80% spośród nich to oparzenia chemiczne. Oparzenia kwasami zdarzają się prawie równie często, jak substancjami zasadowymi.

Jak się objawia?

Wczesne objawy oparzenia oka to: ból, zaczerwienienie, uczucie ciała obcego, łzawienie, trudność w utrzymaniu otwartych powiek, obrzęk i niewyraźne widzenie. W przypadku szczególnie ciężkich oparzeń chemicznych, gdy dochodzi do dużego niedokrwienia i szybkiej martwicy tkanek, zamiast zaczerwienienia oparzone oko może się stać całkiem blade, spojówka może przypominać „rybie mięso”, a rogówka – „porcelanę”.

Jeśli przypuszcza się, że z okiem miały kontakt substancje chemiczne, nie wolno tego lekceważyć, myśląc, że „przejdzie samo”.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Najistotniejsze jest stwierdzenie faktu lub podejrzenie, że do oka dostała się substancja chemiczna. Istotne jest podejmowanie działań leczniczych natychmiast po zdarzeniu, a nieodkładanie ich do czasu badania lekarskiego, ponieważ każda minuta ma znaczenie. Specjalistyczne badanie polega na obejrzeniu oka (np. w lampie szczelinowej) i m.in. badaniu pH na powierzchni gałki ocznej.

Jakie są sposoby leczenia?

Najważniejsze jest szybkie wypłukanie z worka spojówkowego czynnika drażniącego. Najlepszym środkiem jest zbuforowany roztwór Ringera (płyn wieloelektrolitowy). Jeśli nie jest dostępny, stosuje się izotoniczny roztwór soli fizjologicznej (0,9% roztwór NaCl). Jeśli jednak i on nie jest dostępny, i to natychmiast, należy jak najszybciej rozpocząć płukanie czystą (pitną), zimną wodą. Strumień płynu należy kierować w przyśrodkowy kącik oka tak, żeby spływający płyn nie dostawał się do drugiego oka i płukać delikatnym strumieniem dużą ilością płynu. Doskonałym sposobem może być prysznic, nawet nie tracąc czasu na zdejmowanie odzieży. Można również delikatnie polewać oko z otwartej butelki, a w ostateczności zanurzyć twarz chorego w misce z wodą. Minimalny czas płukania oka wynosi 5 minut, ale im dłuższe płukanie, tym lepiej. Jeśli do oka dostały się cząstki stałe, konieczne jest odwrócenie powieki i ich usunięcie przez wypłukanie lub zwilżonym wacikiem na patyczku. Przed transportem do szpitala konieczne jest płukanie przynajmniej przez 20 minut i kontynuacja w czasie transportu. Transport do ośrodka specjalistycznego bez uprzedniego płukania jest błędem.

Nie można też zapominać, że poparzenie chemiczne twarzy, zwłaszcza zasadami, może się łączyć z oparzeniem tchawicy i przełyku i wtedy, tak jak zawsze, najpierw trzeba ocenić oddech.

Dalsze leczenie specjalistyczne zależy od stopnia uszkodzenia gałki ocznej i polega na kontynuacji płukania oka, kontrolowaniu pH, obniżaniu ciśnienia wewnątrzgałkowego, leczeniu przeciwzapalnym, zapobieganiu nadkażeniu bakteryjnemu. Leczenie może wymagać działań operacyjnych, włącznie z rekonstrukcją powierzchni oka, przeszczepieniem rogówki, spojówki, naszyciem błony owodniowej, uwolnieniem powstałych zrostów spojówkowych.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

W drobnych, powierzchownych oparzeniach, jeśli natychmiast podjęto pukanie, rokowanie jest dobre. Przy ciężkich oparzeniach, zwłaszcza gdy zwlekano z rozpoczęciem płukania rokowanie co do zachowania wzroku jest poważne. Inwalidztwo może dotyczyć 1/3 oparzonych, a ~15% grozi ślepota.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Po zakończeniu leczenia należy przestrzegać regularnych wizyt wyznaczanych przez specjalistę, ponieważ niektóre następstwa oparzenia chemicznego oka mogą się ujawnić z opóźnieniem.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Około 90% oparzeń chemicznych oka można uniknąć, jeśli przestrzega się odpowiednich środków ostrożności. Należy do nich przede wszystkim noszenie okularów ochronnych, jeśli pracuje się z niebezpiecznymi substancjami. Ważne jest umieszczanie płynów zawierających takie substancje w zasięgu ręki bez konieczności zdejmowania ich z wysokich półek, bo mogą się przy tym przewracać. Pojemniki powinny być starannie zamknięte. Trzeba pamiętać, że oparzeniem oczu grozi używanie wielu środków stosowanych w gospodarstwach domowych. Koniecznie trzeba je chronić przed dostępem dzieci, a te należy od wczesnych lat ostrzegać przed niebezpieczeństwem.

15.10.2015
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta