Co to jest badanie wzrokowych potencjałów wywołanych?
Badanie wzrokowych potencjałów wywołanych (WPW) jest zapisem elektrycznej aktywności kory wzrokowej po stymulacji oka bodźcem świetlnym. Odzwierciedla ono czynność (funkcję) wzroku (zobacz: Budowa narządu wzroku), w tym także jej początkowego odcinka – nerwów wzrokowych. Badanie wzrokowych potencjałów wywołanych jest składową encefalogramu (EEG), który stanowi zapis czynności bioelektrycznej całej kory mózgowej.
Badanie to wykonuje się w specjalnych pracowniach elektrofizjologicznych, w których panują odpowiednie warunki oświetlenia i zachowane jest odizolowanie od bodźców zewnętrznych mogących negatywnie wpływać na wynik badania. Pacjent siedzi przed monitorem, na którym pojawia się bodziec świetlny w postaci czarno-białej szachownicy lub zwykłego błysku światła (zobacz ryc. 1). Rejestracja potencjałów kory wzrokowej odbywa się dzięki odpowiednim elektrodom igłowym przyczepionym do skóry głowy (zobacz ryc. 2). Każde oko bada się oddzielnie, a łączny czas badania nie przekracza 20–30 minut.
Ryc. 1. Monitor do badania wzrokowych potencjałów wywołanych.
Wynik badania wzrokowych potencjałów wywołanych przedstawia się w formie graficznej – w postaci krzywej złożonej z załamków (fal) dodatnich (P) i ujemnych (N) – zobacz ryc. 3. Oceniając wynik badania, określa się amplitudę (wysokość) oraz czas latencji (czas pojawienia się szczytu fali na wykresie od momentu zadziałania bodźca) poszczególnych załamków. Wartości te odnoszą się do norm wiekowych, opracowanych dla danej pracowni. Na wynik mają wpływ liczne czynniki, w tym rodzaj aparatu, na którym się wykonuje badanie, rodzaj elektrod stosowanych w czasie badania, płeć, wiek, a nawet rodzaj podłogi w pracowni! Stąd każda pracownia musi opracować swoje własne normy, odpowiednie do płci i grup wiekowych, opierając się na badaniach zdrowych osób. Za wynik odbiegający od normy uważa się:
- asymetrię zapisu między prawym a lewym okiem (różnica wartości amplitudy i/lub latencji między okiem prawym a lewym, inaczej mówiąc, inne wartości amplitudy i/lub latencji w oku prawym a inne w lewym),
- asymetrię zapisu między prawą a lewą półkulą mózgu (różnica wartości amplitudy i/lub latencji między prawą a lewą półkulą) lub
- zapisy symetryczne w obu oczach czy nad obiema półkulami, ale amplituda fal jest jednakowo obniżona (wartości niższe niż norma pracowni – czyli wysokość fali jest mniejsza) i/lub latencja fal jest jednakowo wydłużona (wartości wyższe niż norma pracowni – czyli fala pojawia się później na wykresie) w obu oczach.
Jak przygotować się do badania wzrokowych potencjałów wywołanych?
Pacjentowi, u którego wykonuje się badanie wzrokowych potencjałów wywołanych, nie powinno się rozszerzać farmakologicznie źrenic, nie należy też przeprowadzać badania dna oka w okresie kilku godzin poprzedzających badanie wzrokowych potencjałów wywołanych. Jeśli osoba badana ma wadę wzroku, trzeba ją dokładnie skorygować okularami, aby pacjent wyraźnie widział obraz szachownicy na monitorze.
Jakie są wskazania do badania wzrokowych potencjałów wywołanych?
Wskazaniem do wykonania badania wzrokowych potencjałów wywołanych jest podejrzenie choroby nerwu wzrokowego lub innych elementów drogi wzrokowej. Jest ono szczególnie cenne w diagnostyce stwardnienia rozsianego. Badanie to znajduje też zastosowanie w rozpoznaniu psychogennych zaburzeń narządu wzroku (np. wykrywanie symulowania lub wyolbrzymiania objawów) oraz w ocenie rozwoju układu wzrokowego u dzieci. Zaburzenia psychogenne występują wówczas, gdy nie ma żadnych zmian organicznych (żadnych uszkodzeń) w narządzie wzroku (a pacjent twierdzi, że źle widzi!). W takich przypadkachbadanie wzrokowych potencjałów wywołanych jest prawidłowe. Podłożem tych zaburzeń jest psychika chorego (np. choroba psychiczna), a nie uszkodzenie nerwu wzrokowego. Często utratę wzroku symulują dzieci, by zwrócić na siebie uwagę rodziców (w przypadku jakiś problemów rodzinnych itp.). Aparatu do badania potencjałów wywołanych nie da się oszukać: jeśli oko nie jest uszkodzone, to wynik jest zawsze prawidłowy, mimo że pacjent twierdzi, iż nic nie widzi.
Jakie są możliwe powikłania po badaniu?
Wzrokowe potencjały wywołane są badaniem inwazyjnym i dlatego mogą być przyczyną powikłań, które występują jednak niezwykle rzadko. Najczęstszym, ale najmniej groźnym powikłaniem jest powstanie krwiaka w miejscu wkłucia igły skórnej. Jak przy każdym wkłuciu igły, także w badaniu wywołanych potencjałów wywołanych, istnieje ryzyko zakażenia pacjenta chorobami przenoszonymi przez krew i/lub zakażenia tego miejsca. Częstość występowania tych powikłań jest jednak znikoma, gdyż stosowane igły są sterylne i wyrzucane po jednorazowym użyciu.
Jakie stany występujące po badaniu powinny skłaniać do kontaktu z lekarzem?
Po badaniu wzrokowych potencjałów wywołanych nie powinny wystąpić żadne dolegliwości i zaburzenia wymagające interwencji lekarza.
