Co to jest i jakie są przyczyny?
Gruczoł łzowy, znajdujący się w górno-zewnętrznej części oczodołu, odpowiada za wydzielanie łez do worka spojówkowego. Proces ten częściowo zależy od naszej woli (płacz emocjonalny). Łzy na powierzchni oka tworzą film łzowy, który ma budowę warstwową i złożony skład chemiczny. To właśnie od prawidłowej pracy m.in. gruczołu łzowego zależy, czy skład chemiczny łez i struktura filmu łzowego zapewniają optymalne odżywianie powierzchni oka i jej zwilżanie. W przypadku chorób gruczołu łzowego, a najczęściej ostrego zapalenia gruczołu łzowego, dochodzi do zaburzenia zarówno wydzielania łez, jak i zmian w ich składzie chemicznym, co skutkuje nieprawidłowościami strukturalnymi filmu łzowego.
Zapalenie gruczołu łzowego zazwyczaj dotyczy dzieci i młodych dorosłych i pojawia się w przebiegu chorób rozrostowych układu limfoidalnego (np. białaczki) lub sarkoidozy. Ma wtedy przebieg podstępny i powolny. Przebieg ostry występuje w zakażeniach bakteryjnych, których przyczyną jest gronkowiec złocisty. Może też towarzyszyć takim chorobom wirusowym jak świnka, mononukleoza, grypa oraz półpasiec (wywołany przez Herpes zoster).
Jak często występuje?
Zapalenie gruczołu łzowego jest chorobą rzadką.
Jak się objawia zapalenie gruczołu łzowego?
Szczególnie w postaci ostrej występuje jednostronny ból, zaczerwienienie i obrzęk w obrębie powieki górnej, a dokładniej w jej części zewnętrznej, po stronie zajętego gruczołu. Powieka przypomina wtedy kształtem leżącą literę „S”. Często pojawia się łzawienie i wydzielina z oka. Wśród innych objawów należy wymienić wrażliwość powieki na dotyk (tkliwość), jej obrzęk i rumień. Przy dokładniejszym badaniu można wykryć powiększenie przyusznych węzłów chłonnych, czasami u chorego występuje gorączka.
Ryc. Budowa układu łzowego i struktura filmu łzowego. 1 – gruczoł łzowy, 2 – gruczoły tarczkowe (Meiboma), 3 – górny i dolny kanalik łzowy, 4 – wspólny kanalik łzowy, 5 – woreczek łzowy, 6 – przewód nosowo-łzowy
Jak lekarz stawia diagnozę?
Sam wygląd powieki oraz towarzyszące objawy miejscowe i ogólne pozwalają na rozpoznanie bez dodatkowych badań inwazyjnych. Dzięki zwykłemu badaniu palpacyjnemu powieki można stwierdzić, czy mamy do czynienia z zapaleniem samego gruczołu, czy są to zmiany wtórne, np. nowotworowe. Konieczne jest badanie okolicy ślinianki przyusznej, która często jest powiększona w przebiegi świnki, sarkoidozy czy chłoniaka. Przy wysokiej gorączce wykonuje się badanie morfologii krwi z rozmazem, a niekiedy posiew krwi. W każdym przypadku pojawienia się wytrzeszczu i ograniczenia ruchomości oka wykonuje się tomografię komputerową oczodołów i mózgu, aby wykluczyć guz oczodołu lub zajęcie procesem zapalnym tkanek miękkich oczodołu.
Jakie są sposoby leczenia zapalenie gruczołu łzowego?
W przypadku zapalenia o przebiegu od lekkiego do średniego stosuje się:
- antybiotykoterapię,
- zimne okłady na obrzękniętą i bolącą okolicę,
- w razie potrzeby leki przeciwbólowe (np. paracetamol).
Przy zapaleniu od średniego do ciężkiego należy skierować pacjenta do szpitala, gdzie otrzyma dożylnie antybiotyki o szerokim spektrum działania. Należy pamiętać, że zbyt późne podjęcie leczenia zagraża przejściem zapalenia na tkanki oczodołu z możliwością jego inwazji do jamy czaszki. Stanowi to bezpośrednie zagrożenie życia chorego.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?
Właściwa i na czas wdrożona terapia zapewnia całkowite wyleczenie. U chorych, u których zapalenie gruczołu łzowego współwystępuje z inną chorobą (świnka, mononukleoza zakaźna itp.), objawy ustępują po wyleczeniu choroby podstawowej. Do czasu zakończenia leczenia należy się często zgłaszać na wizyty kontrolne, nawet codzienne, aby nie dopuścić do zajęcia oczodołu przez proces zapalny. Po ustąpieniu wszystkich objawów kontrole są wskazane zależnie od choroby zasadniczej i stanu miejscowego.
