Co to jest?
Pomoce optyczne umożliwiają osobom słabowidzącym lepsze wykorzystanie zachowanego widzenia. Korzystanie z nich proponuje się pacjentom, u których nie można uzyskać poprawy widzenia za pomocą leczenia zachowawczego lub operacyjnego, a ich ostrość wzroku do dali wynosi mniej niż 0,25 (zob. Badanie ostrości widzenia do dali), do bliży zaś mniej niż 1,0 (zob. Badanie ostrości widzenia do bliży). Na znaczne pogorszenie ostrości wzroku mogą wpływać m.in. uszkodzenia siatkówki w okolicy plamkowej, zwyrodnienia siatkówki, duża krótkowzroczność (zob. Krótkowzroczność), otwór w plamce, wrodzony niedorozwój plamki, bielactwo, postępujący zanik czopków siatkówki, zwyrodnienie barwnikowe siatkówki (zob. Choroby siatkówki) czy różnorodne zmiany pozapalne, pourazowe czy związane z wiekiem. Niezależnie od przyczyny pogorszenia ostrości wzroku pomoce optyczne mogą wpłynąć na poprawę orientacji w terenie (jeżeli pozostało około 10% widzenia) oraz na lepsze czytanie druku (około 40–50% możliwości widzenia). Poprawa widzenia wynika stąd, że pomoce optyczne powiększają obraz padający na siatkówkę. Dzięki temu osoba słabowidząca uzyskuje większą samodzielność w codziennym życiu.
Jak się dobiera pomoce optyczne?
Dla każdego pacjenta dobiera się pomoc optyczną indywidualnie, uwzględniając stopień zachowanego widzenia i potrzeby chorego. Dobór poprzedza ocena ostrości wzroku (zob. Badanie ostrości wzroku do dali i Badanie ostrości wzroku do bliży), odpowiednia korekcja wady refrakcji (zob. Badanie wady refrakcji) oraz wybór odpowiedniego powiększenia. Oczekiwane powiększenie oblicza się, dzieląc liczbę określającą pożądaną ostrość wzroku przez ostrość wzroku chorego.
Poprawę widzenia pozwalają uzyskać różnego rodzaju lupy i lunetki. Lupy mogą być z rączką, podświetlane i stawiane na tekście (tzw. listwy). Lunetki natomiast mogą być przymocowane do okularów, przed jednym okiem lub obuoczne (binokularne). Im silniej powiększa lupa, tym mniejsza jest jej średnica i objęte nią pole widzenia oraz tym mniejsza tzw. odległość robocza. Najkorzystniej jest wybierać możliwie jak najmniejsze powiększenie. Dobór powiększenia jest też uzależniony od ubytków w polu widzenia.
W lupach stosowane są soczewki asferyczne i achromatyczne, które zmniejszają obwodowe zniekształcenie obrazu. Są one lżejsze i bardziej płaskie niż soczewki sferyczne oraz usuwają zjawisko rozszczepienia światła. Powiększenie, jakie daje lupa, można obliczyć, dzieląc jej moc podaną w dioptriach przez 4. Odległość robocza lupy równa jest długości jej ogniskowej. Na przykład lupa o mocy 10D daje powiększenie 10:4 = 2,5, a odległość robocza wynosi 1:10 = 0,1 metra, tzn. 10 cm.
W okularach lornetkowych wykorzystuje się układ soczewek Galileusza lub Keplera. Lornetki wg systemu Galileusza, jedno lub obuoczne, stosuje się do dali i do bliży. Lornetki Keplera używa się w monokularze do dali i bliży. Może być ona przenośna, wówczas chory trzyma ją w ręce i zbliża do oka, gdy zachodzi taka potrzeba. Lornetka taka może być też umieszczona w oprawie okularowej przed jednym okiem.
Poprawę kontrastu widzenia można uzyskać, stosując filtry w kolorze żółtym lub pomarańczowym, które usuwają promieniowanie niebieskie. Używa się też filtrów polaryzacyjnych, które poprawiają widzenie przez usunięcie odblasków. Oba rodzaje filtrów można ze sobą łączyć.
U słabowidzących z bardzo niską ostrością wzroku poniżej 0,05 (brak możliwości liczenia palców z odległości ponad 2,5 m; zob. Badanie ostrości wzroku do dali) konieczne jest stosowanie urządzeń elektronicznych. Powiększają one obraz i umożliwiają czytanie dzięki skanowaniu druku i wyświetlaniu go na monitorze lub ekranie telewizyjnym.
