Pytanie nadesłane do redakcji:
Od urodzenia mam zeza w lewym oku (zez rozbieżny), jest on zaleczony, noszę okulary ze szkłem korygującym zerowym na to oko (ponieważ wada się nie pogłębia). Natomiast w prawym oku mam krótkowzroczność 1,75 dioptrii i cały czas wada ta się pogłębia (dlatego, że to oko wykonuje 2 razy więcej pracy niż oko z zezem). Jakie ćwiczenia mogłabym wykonywać samodzielnie, aby wada się nie pogłębiała? Tak, aby jak najmniej przeciążać to oko?
Odpowiedział:
dr n. med. Arkadiusz Pogrzebielski
Klinika Okulistyki i Onkologii Okulistycznej
Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie
Oko stanowi złożony układ optyczny. Jego moc wynosi około 62 dioptrii (D). Głównymi elementami tego układu są: rogówka (ok. +43 D), soczewka (ok. +19 D), a także ciecz wodnista, która wypełnia przednią komorę oka, i ciało szkliste we wnętrzu gałki ocznej. W miarowym oku (tj. bez wady wzroku) światło przechodzi przez układ optyczny i zostaje zogniskowane na siatkówce, która odbiera bodźce wzrokowe i przez nerw wzrokowy przekazuje je do mózgu. Aby światło zostało skupione na siatkówce, musi zachodzić zgodność między mocą układu optycznego (m.in. stopniem zakrzywienia rogówki i soczewki) a długością gałki ocznej. Niemiarowością oka (inaczej wadą wzroku) nazywamy taką sytuację, gdy światło wpadające do wnętrza oka nie zostaje skupione na siatkówce.
W oku nadwzrocznym promienie świetlne skupiają się za siatkówką, a obraz na siatkówce jest niewyraźny. Przyczyną może być zbyt słaba moc układu optycznego lub zbyt krótka gałka oczna. Nadwzroczność koryguje się soczewkami skupiającymi (plusowymi).
W oku krótkowzrocznym promienie świetlne skupiają się przed siatkówką, a obraz, który na niej powstaje, jest nieostry. Krótkowidz widzi wyraźnie przedmioty bliskie, natomiast przedmioty położone dalej są - w zależności od wielkości wady - niewyraźne lub w ogóle niewidoczne. Przyczyną ogniskowania światła przed siatkówką może być zbyt silne załamywanie światła, wynikające z budowy i zakrzywienia rogówki czy soczewki albo też zbyt długa gałka oczna. Dla poprawy ostrości widzenia stosuje się szkła rozpraszające światło (minusowe). Krótkowzroczność dzieli się na małą (do -3 D), średnią (między -3 D a -6 D) lub wysoką (więcej niż -6,0 D). Ta ostatnia stanowi rodzaj zwyrodnieniowej choroby oka, która jest uwarunkowana genetycznie, charakteryzuje się postępującym wydłużaniem się gałki ocznej i niesie ze sobą zwiększone ryzyko wystąpienia innych chorób oczu (m.in. degeneracji siatkówki i jej odwarstwienia, jaskry).
W chwili narodzin rozwój gałki ocznej i widzenia nie jest jeszcze zakończony. Oczy noworodków i dzieci są małe, a soczewki mają bardziej kulisty kształt, co powoduje tzw. fizjologiczną nadwzroczność. Wraz z rozwojem dziecka oś gałki ocznej naturalnie się wydłuża. Proces ten prowadzi do zmniejszania się nadwzroczności. W prawidłowych warunkach oko kształtuje się w końcu tak, że między mocą układu optycznego a długością oka powstaje stan równowagi i światło ogniskuje się na siatkówce, co nazywamy normowzrocznością. Niejednokrotnie zdarza się jednak, że oko nadal się wydłuża, co prowadzi do krótkowzroczności. Przyczyny tego zjawiska wciąż jeszcze nie są do końca poznane. Najważniejsze są czynniki genetyczne, ale na rozwój krótkowzroczności wpływają także np. zmiany hormonalne w okresie dojrzewania, brak harmonii między wzrostem ciała i gałki ocznej czy wreszcie długotrwała praca wzrokowa z bliska (czytanie, pisanie), powodująca napięcie akomodacji (tj. zdolności ostrego widzenia z różnej odległości dzięki napinaniu mięśni wewnątrz gałki ocznej i zmianie kształtu soczewki). Początek rozwoju krótkowzroczności niejednokrotnie wiąże się z podjęciem nauki w szkole. Osoby z krótkowzrocznością muszą brać pod uwagę możliwość dalszego pogłębiania się wady. Niestety jak dotąd nie są znane metody ani ćwiczenia, za pomocą których można by skutecznie zahamować postępowanie wad wzroku. Wprawdzie William H. Bates (1860-1930) zaproponował zestawy ćwiczeń do leczenia wad wzroku, jednak wyniki współczesnych badań nie potwierdziły skuteczności tych metod i w związku z tym nie są one zalecane. Także próby stosowania akupunktury/akupresury nie dały zadowalających rezultatów.
Współczesne zalecenia obejmują następujące możliwości:
- korekcję krótkowzroczności w osi widzenia za pomocą szkieł okularowych/soczewek kontaktowych,
- zwiększenie aktywności człowieka w naturalnym oświetleniu lub poprawę oświetlenia przy pracy wzrokowej w pomieszczeniach.
Istnieje również opcja stosowania leków, których zadaniem jest zahamowanie czynników pochodzących z siatkówki, które stymulują wzrost twardówki i wydłużanie się oka, jednak ich zastosowanie pozostaje wciąż w sferze badań i aktualnie leki takie nie są rekomendowane. Trwają również badania nad stosowaniem atropiny lub pirenzepiny. W momencie ich stosowania stwierdzono co prawda pewne spowolnienie postępowania krótkowzroczności u dzieci, jednakże długotrwałe poszerzenie źrenicy, wywołujące niezdolność dostosowania się oka do ilości wpadającego światła, powoduje silną nadwrażliwość na światło i porażenie pracy mięśni wewnątrzgałkowych odpowiedzialnych za zdolność akomodacji; jest trudne do zaakceptowania.
Na szczęście nie jest prawdą, że sprawniejsze oko (nawet, jeśli jest jedyne) wykonuje jakiś dodatkowy wysiłek czy pracę za drugie oko. Podobnie jest w przypadku np. zmysłu słuchu, kiedy upośledzenie jednego ucha nie zmusza drugiego do dodatkowej pracy. Tak samo jest w przypadku zmysłu smaku - uszkodzenie części kubków smakowych nie sprawia, że pozostałe muszą się jakoś nadwyrężać. Dodatkowy wysiłek musi natomiast podjąć oko wtedy, gdy wada wzroku nie jest odpowiednio skorygowana okularami czy soczewkami kontaktowymi, co prowadzi do tego, że mięśnie odpowiadające za akomodację pozostają w nienaturalnym napięciu, próbując wyrównać wadę wzroku.
