×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zaburzenia ruchomości gałek ocznych

dr hab. n. med. Anna Kubatko-Zielińska
Klinika Okulistyki i Onkologii Okulistycznej
Katedra Okulistyki
Pracownia Patofizjologii Widzenia i Neurookulistyki, UJ CM, Kraków

Co to jest i jakie są przyczyny?

Zaburzenia ruchów oczu (zwrotów) mogą być spowodowane uszkodzeniem ośrodków i szlaków zarządzających obuocznymi ruchami oczu na skutek chorób neurologicznych. Powstaje wówczas porażenie spojrzenia. Natomiast w zezie porażennym porażenie lub niedowład, czyli częściowe porażenie, dotyczy jednego mięśnia lub kilku mięśni gałki ocznej. Zez ten występuje wskutek uszkodzenia samego mięśnia lub, co zdarza się znacznie częściej, wskutek urazu lub choroby nerwu zaopatrującego dany mięsień. Przyczyną porażenia mogą być choroby lub urazy ośrodkowego układu nerwowego (guzy, tętniaki, stwardnienie rozsiane, miastenia, choroby zakaźne, gościec, zakażenia wirusowe, borelioza, zatrucia). U starszych ludzi przyczyną mogą być zaburzenia naczyniowe, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze. Poza tym przyczyną porażeń mogą być również urazy, guzy, choroby mięśni gałkoruchowych w obrębie oczodołu. Podobne do porażenia objawy mogą powodować zmiany zapalne, zwyrodnieniowe w mięśniach gałkoruchowych (np. w chorobach tarczycy), guzy oczodołu, krwiak pozagałkowy lub złamania oczodołu z zakleszczeniem miękkich tkanek w szczelinę złamania.


Ryc. 1. Budowa oczodołu. 1 – nerw wzrokowy, 2 – mięsień skośny górny, 3 – mięsień prosty górny, 4 – mięsień dźwigacz powieki górnej, 5 – zatoka czołowa, 6 – bloczek, 7 – rąbek rogówki, 8 – rogówka, 9 – mięsień skośny dolny, 10 – mięsień prosty dolny, 11 – zwój rzęskowy


Ryc. 2. Mięśnie oczodołu. 1 – mięsień prosty górny, 2 – mięsień skośny górny, 3 – bloczek, 4 – mięsień prosty wewnętrzny (przyśrodkowy), 5 – mięsień skośny dolny, 6 – mięsień prosty dolny, 7 – mięsień prosty zewnętrzny (boczny)

Jak często występuje?

Nie ma dokładnych statystyk dotyczących częstości występowania zaburzeń ruchomości gałek ocznych.

Jak się objawiają zaburzenia ruchomości gałek ocznych?

Niezależnie od przyczyny zaburzeń ruchów oczu objawy są podobne. Należą do nich:

  • utrata równoległego ustawienia gałek ocznych (zez),
  • ograniczenie lub brak ruchu oka w kierunku, w którym porusza je chory mięsień,
  • podwójne widzenie wzmagające się wraz z ruchem oka w stronę, w którą zwraca je mięsień z niedowładem,
  • fałszywa lokalizacja punktów w otaczającej przestrzeni,
  • wyrównawcze ustawienie głowy.

W porażeniu skojarzonego spojrzenia obie gałki oczne nie mogą wykonać ruchu w danym kierunku, są przymusowo zwrócone w kierunku przeciwnym. W odróżnieniu od porażeń mięśni gałkoruchowych, w przypadku porażenia skojarzonego spojrzenia nie występuje podwójne widzenie. Podwójne widzenie powstaje wówczas, gdy obrazy fiksowanego przedmiotu padają na niekorespondujące ze sobą punkty siatkówek prawego i lewego oka. Wyrównawcze ustawienie głowy pojawia się wówczas, gdy niedowład mięśnia jest nieznaczny. Można je uważać za wysiłek podejmowany przez organizm w celu zastąpienia czynności niedowładnego mięśnia. W porażeniach trwających już długo powstają zmiany w innych mięśniach chorego oka, a także w mięśniach oka drugiego. Powstaje nadczynność lub przykurcz mięśnia antagonisty po tej samej stronie, ale również nadmierne działanie mięśnia współpracującego i osłabienie działania mięśnia antagonisty po stronie drugiej. Tego typu wtórne zmiany mogą objawiać się silniej niż zmiany pierwotne.

Całkowite porażenie nerwu III (okoruchowego) powoduje opadnięcie górnej powieki (zob. Opadnięcie powieki), ustawienie oka w zezie rozbieżnym i nieco niżej niż zdrowe oraz znaczne upośledzenie lub brak ruchów oka w kierunku przywodzenia, w górę i w dół. Oko może jedynie wykonywać ruch odwodzenia i nikły ruch ku dołowi. Podwójne widzenie obejmuje cały obszar pola obuocznego spojrzenia. Ponadto stwierdza się szeroką źrenicę, która nie reaguje ani na światło, ani nie zwęża się podczas ruchu konwergencji (porażony jest mięsień zwieracz źrenicy), a oko nie akomoduje (porażony jest mięsień rzęskowy).

Jeżeli porażenie dotyczy tylko mięśni gałkoruchowych, natomiast mięśnie wewnątrzgałkowe pozostają zdrowe, mówi się o zewnętrznym porażeniu nerwu III.

Porażenie nerwu IV (bloczkowego) powoduje porażenie lub niedowład mięśnia skośnego górnego. Stwierdza się wówczas ograniczenie ruchu gałki ocznej w dół i w przywiedzeniu. Upośledzony jest też ruch skręcania oka do wewnątrz. Oko chore ustawione jest wyżej niż zdrowe i lekko zbieżnie. Podwójne widzenie jest największe przy patrzeniu w dół, gdy oko chore jest w przywiedzeniu. Podwójne obrazy rozchodzą się w pionie. Wyrównawcze ustawienie głowy przybiera następującą postać: głowa jest pochylona na ramię po stronie zdrowego oka, twarz zwrócona w stronę zdrowego oka, broda zaś obniżona.

W porażeniu nerwu VI (odwodzącego) stwierdza się ograniczenie lub brak odwodzenia oka, oko chore ustawione jest w zezie zbieżnym. Podwójne widzenie, w postaci dwóch obrazów ustawionych obok siebie, wzmaga się przy próbie ruchu w kierunku działania porażonego mięśnia. Wyrównawcze, nieprawidłowe ustawienie głowy polega na zwróceniu twarzy w stronę, gdzie podwójne widzenie jest najmocniejsze, czyli w stronę chorego oka.


Ryc. 3. Porażenie nerwu VI – brak odwodzenia w oku lewym

Co robić w razie wystąpienia objawów?

Konieczne jest zgłoszenie się do lekarza okulisty lub neurologa.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Badanie chorych z zaburzeniami ruchów oczu powinno obejmować wszystkie badania, które pozwolą ustalić przyczynę tych zaburzeń (badanie neurologiczne, internistyczne, laryngologiczne, endokrynologiczne), jak również badania obrazowe mózgowia i oczodołów. Badanie ruchów i ustawienia oczu umożliwia rozpoznanie, który mięsień jest porażony. Sprawdza się zakres ruchów gałek ocznych w 9 kierunkach spojrzenia – ustawienie oczu przy patrzeniu na wprost, w prawo, w lewo, w górę, w dół i w kierunkach skośnych. Badanie fałszywej lokalizacji w przestrzeni pośrednio również pozwala określić zaburzenia ruchów gałek ocznych i stwierdzić, który mięsień lub mięśnie działają nieprawidłowo. Badanie podwójnego widzenia daje najdokładniejsze dane, i to w przypadkach, w których osłabienie działania mięśnia jest niewielkie i niemożliwe do wykrycia innymi metodami. W badaniu tym sprawdza się, w którym kierunku powstaje największa odległość między obrazami, jest to bowiem kierunek działania chorego mięśnia.


Ryc. 4. Fałszywa lokalizacja punktów w otaczającej przestrzeni – wynik badania na ekranie Hessa u pacjentki z orbitopatią Gravesa i Basedowa

Jakie są sposoby leczenia zaburzeń ruchomości gałek ocznych?

Leczenie zaburzeń ruchów gałek ocznych powinno być przyczynowe, powinien prowadzić je neurolog, neurochirurg, endokrynolog, laryngolog, internista, chirurg szczękowo-twarzowy oraz okulista. Przebieg porażenia mięśni gałki ocznej może być różny, regeneracja unerwienia może trwać nawet 6–12 miesięcy. Od początku choroby wskazane są ćwiczenia mięśni gałkoruchowych, które mają na celu zmniejszenie nadczynności mięśnia antagonisty porażonego mięśnia. W 2.–3. miesiącu trwania porażenia można podawać toksynę botulinową A do mięśnia antagonisty porażonego mięśnia w celu zmniejszenia kąta zeza i podwójnego widzenia. Niekiedy niedowład może pozostać na trwałe. Wskazane jest wówczas stosowanie okularów pryzmatycznych lub leczenie operacyjne mięśni gałkoruchowych chorego oka lub obu oczu.

Inny obraz kliniczny i inny przebieg mają wrodzone zaburzenia ruchów oczu w takich zespołach, jak zespół retrakcyjny Stillinga, Türka i Duane’a, zespół Moebiusa, zespół Browna czy zespół wrodzonego jednostronnego porażenia mięśni unoszących gałkę oczną. Zaburzeniom gałkoruchowym towarzyszą inne, pozaoczne objawy. Dlatego leczenie wymaga współpracy lekarzy różnych specjalności. Leczenie okulistyczne operacyjne wskazane jest tylko u niektórych chorych.

29.03.2017
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta