Co to jest i jakie są przyczyny?
Wyrównawcze (inaczej: nieprawidłowe, kompensacyjne) ustawienie głowy należy odróżniać od nieprawidłowego ustawienia głowy spowodowanego przez zmiany w mięśniach szyi lub kręgosłupa szyjnego. Nieprawidłowe ustawienie głowy wywołane przyczynami ocznymi najczęściej ma na celu poprawę ostrości wzroku lub utrzymanie obuocznego widzenia choćby w części pola obuocznego spojrzenia. Wyrównawcze ustawienie głowy może również ułatwiać konwergencję lub dywergencję oczu. Wyrównawcze ustawienie głowy można obserwować w porażeniach mięśni gałkoruchowych, w zezie pionowym lub skośnym, w niektórych wrodzonych zespołach z zaburzeniami ruchów gałek ocznych czy też w pourazowych zaburzeniach ruchów gałki ocznej.
U niektórych chorych daje się zaobserwować nieprawidłowe ustawienie głowy, które się nasila, gdy pacjent patrzy na obiekt budzący jego zainteresowanie. Objaw ten występuje w oczopląsie ze strefą ciszy (neutralną, zerową). Jest to takiego położenia gałek ocznych, w którym ruchy oczopląsowe całkowicie zanikają lub znacznie zmniejsza się ich amplituda. Ustawienie głowy w tych przypadkach zależy od pozycji, w której oczy są spokojne. Podczas patrzenia przed siebie z reguły głowa chorego jest skręcona w kierunku najbardziej zaznaczonego oczopląsu, a oczy zwrócone są w kierunku przeciwnym. Na przykład, jeżeli najintensywniejsze ruchy oczopląsowe występują przy patrzeniu w prawo, a najmniejsze przy patrzeniu w lewo, chory ma twarz zwróconą w prawo, a oczy ustawione w lewo. W ten sposób strefa ciszy „przeniesiona” jest na wprost. W strefie ciszy ostrość wzroku jest lepsza niż przy innym ustawieniu oczu.
Inne oczne przyczyny nieprawidłowego ustawienia głowy to niewyrównana niezborność albo niektóre ubytki w polu widzenia obojga oczu.
Jak często występuje?
Ogólnie wyrównawcze ustawienie głowy występuje rzadko, natomiast w przypadku osób z zaburzeniami ruchów oczu jest dość powszechne.
Jak się objawia wyrównawcze ustawienie głowy?
W wyrównawczym ustawieniu głowy można wyróżnić trzy elementy:
- skręcenie głowy (twarzy) w prawo lub w lewo,
- przechylenie głowy na ramię,
- podniesienie lub obniżenie brody.
Skręcenie głowy związane jest z porażeniem lub niedowładem mięśni gałkoruchowych działających poziomo. W tych przypadkach głowa jest odwrócona w kierunku działania niedowładnego mięśnia.
Pochylenie głowy na prawy lub lewy bark pomaga przezwyciężyć odchylenie obrazów w pionie. Głowa przechyla się na bark po stronie oka położonego niżej. W ten sposób chory stara się obniżyć obraz widziany przez to oko i zwalczyć skręcenie oka. Przechylenie głowy występuje więc w niedowładzie mięśni działających pionowo.
Obniżenie brody powoduje podniesienie gałek ocznych, co ułatwia dywergencję w zezie zbieżnym. Natomiast podniesienie brody powoduje obniżenie oczu, to z kolei ułatwia konwergencję, która jest utrudniona przy rozbieżnym ustawieniu gałek ocznych.
Co robić w razie pojawienia się objawów?
Konieczne jest badanie okulistyczne w celu ustalenia przyczyny wyrównawczego ustawienia głowy, co umożliwi podjęcie odpowiedniego leczenia. Przedłużanie się wyrównawczego ustawienia głowy może powodować wtórne zmiany w mięśniach szyi i kręgosłupie.
Jakie są sposoby leczenia wyrównawczego ustawienia głowy?
Leczenie powinno być przyczynowe, tzn. powinno polegać na leczeniu choroby, która spowodowała niedowład czy porażenie mięśnia gałkoruchowego. Przy niewielkich odchyleniach oczu stosuje się okulary pryzmatyczne. Pryzmaty mogą też poprawiać wyrównawcze ustawienie głowy w oczopląsie ze strefą ciszy. Jeżeli wyrównawcze ustawienie głowy spowodowane jest niezbornością, konieczne jest wyrównanie wady refrakcji odpowiednimi okularami. Najczęściej wskazane jest operacyjne leczenie mięśni gałkoruchowych, aby poprawić ustawienie gałek ocznych lub poprawić symetrię ruchów oczu.
Co zrobić po zakończeniu?
Chory wymaga regularnych kontroli okulistycznych.
Jak uniknąć zachorowania?
O ile to możliwe należy leczyć przyczyny wyrównawczego ustawienia głowy, np. zeza, oczopląs, dążyć do odpowiedniego wyrównania wady wzroku (refrakcji).
