×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Układ optyczny oka i zaburzenia akomodacji (starczowzroczność, niedomoga akomodacji)

dr hab. n. med. Anna Kubatko-Zielińska
Klinika Okulistyki i Onkologii Okulistycznej
Katedra Okulistyki
Pracownia Patofizjologii Widzenia i Neurookulistyki, UJ CM, Kraków

Co to jest i jakie są przyczyny zaburzeń?

Oko jest wyposażone w złożony układ optyczny, który łamie światło i w prawidłowych warunkach (w oku miarowym) ogniskuje je na siatkówce. Układ optyczny oka składa się z rogówki (zob. Budowa narządu wzroku), soczewki, cieczy wodnistej i ciała szklistego.

Moc soczewki zdrowego oka nie jest stała. Zależy od odległości, w jakiej znajduje się oglądany punkt. Gdy oko patrzy na blisko położony punkt, moc soczewki jest większa, niż gdy patrzy na punkt położony w dużej odległości. Zmiana mocy łamiącej soczewki i jej kształtu przy patrzeniu z bliska, tzn. nastawność (akomodacja), zachodzi dzięki zmianom napięcia okrężnych włókien mięśnia rzęskowego oka. Podczas patrzenia na odległy punkt mięsień rzęskowy jest rozluźniony, układ więzadłowy utrzymujący soczewkę jest napięty, a soczewka ma płaski kształt i załamuje światło słabiej. Podczas patrzenia na bliski punkt mięsień rzęskowy jest napięty, a układ więzadłowy soczewki rozluźniony, dzięki czemu soczewka staje się bardziej kulista i silniej załamuje światło. Wskutek akomodacji układ optyczny oka może zogniskować obraz obiektu położonego w bliskiej odległości, mimo że odbite od niego światło biegnie rozbieżnie. Siła załamywania światła zdrowego nieakomodującego oka wynosi około 62 dioptrie (D), w tym rogówki około 43D, a soczewki około 19D.

Kiedy układ optyczny oka jest za słaby lub zbyt mocny w stosunku do długości gałki ocznej, można mówić o wadzie refrakcji (oko niemiarowe). W wadach refrakcji obraz ogniskowany jest przed siatkówką (krótkowzroczność), za siatkówką (nadwzroczność) lub nie ma jednego ogniska (niezborność). Obraz widziany przez oko niemiarowe nie jest wyraźny. Zaburzenia akomodacji w postaci starczowzroczności lub niedomogi akomodacji u dzieci i młodzieży, a także skurcz akomodacji, występują niezależnie od miarowości czy niemiarowości oka.


Ryc. Zdrowe oko

Jak często występuje?

Wady refrakcji (niemiarowość) występują bardzo często (u około 80% osób). Nie zawsze konieczne jest korygowanie wady refrakcji, na przykład mała nadwzroczność lub mała niezborność do 1D najczęściej nie zaburza widzenia i nie wymaga leczenia.

Starczowzroczność powstaje na skutek zmniejszania się elastyczności soczewki u wszystkich, niezależnie od wady refrakcji. Jedynie objawy starczowzroczności są zależne od refrakcji oka i mogą się pojawić zarówno przed 40. rokiem życia, jak i później.

Niedomoga akomodacji u dzieci i młodzieży spowodowana zaburzeniem przekazywania bodźca do akomodacji występuje rzadko. Równie rzadko występuje skurcz akomodacji.

Jakie są objawy zaburzeń?

Objawom związanym z krótkowzrocznością, nadwzrocznością i niezbornością poświęcono osobne rozdziały (zob. Krótkowzroczność (łac. miopia, gr. myopia), Nadwzroczność (łac. hypermetropia, hyperopia)). Szczególną sytuacją kliniczną jest niedomoga akomodacji i związana z nią tzw. starczowzroczność (łac. presbyopia), która powoduje złe widzenie z bliska. U dzieci i osób młodych soczewka jest elastyczna i oko z łatwością akomoduje. Elastyczność soczewki zmniejsza się z wiekiem i około 40. roku życia jest już tak mała, że widzenie z bliska jest tym mniej wyraźne, im bliżej oka znajduje się oglądany obiekt, a około 60. roku życia oko prawie nie akomoduje. Jest to właśnie starczowzroczność. Korygują ją soczewki skupiające, oznaczane znakiem plus (+). Najczęściej po przekroczeniu 40. roku życia konieczne jest używanie okularów o mocy około +0,5D–+1,0D do pracy z bliskiej odległości, takiej jak pisanie, czytanie, szycie. W ciągu następnych lat siła okularów do czytania musi być zwiększana, zwykle o około +0,5D co 5 lat. Osoby z nadwzrocznością odczuwają dolegliwości związane ze starczowzrocznością wcześniej, a moc ich okularów do czytania musi być większa niż osób bez nadwzroczności. Z kolei osoby z krótkowzrocznością ujawniają niedomogę akomodacji później niż w 40. roku życia, a moc ich okularów do czytania musi być mniejsza niż moc ich okularów do dali i mniejsza niż moc szkieł do pracy z bliska osób bez krótkowzroczności.

Niedomoga akomodacji może pojawić się także u młodych osób, a nawet u dzieci. Zwykle występuje ona w związku z zaburzeniami przekazywania bodźca akomodacyjnego w następstwie uszkodzenia nerwu III, w ukrytym zezie rozbieżnym maskowanym przez konwergencję (tj. zbieżny ruch gałek ocznych sprzężony z akomodacją), w zatruciu jadem kiełbasianym albo z nieznanej przyczyny. Mówi się wówczas o młodzieńczej starczowzroczności. U zdrowych dzieci i młodzieży do 20. roku życia bez niedomogi akomodacji nastawność soczewki pozwala na wyraźne widzenie przedmiotów znajdujących się nawet bliżej niż 10 cm od oka. W niedomodze akomodacji ten tzw. punkt bliski akomodacji położony jest dalej niż 10 cm od oka. Dzieci z tym zaburzeniem nie lubią czytać, bywają uznawane za dyslektyczne i mają często bóle głowy. Dolegliwości te ustępują po zastosowaniu okularów skupiających, o znaku plus (+), o odpowiedniej mocy, zależnej od stopnia niedomogi akomodacji.

Innym zaburzeniem akomodacji jest skurcz akomodacji. Polega on na stałym i nadmiernym napięciu akomodacji, nawet podczas patrzenia w dal. Skurcz akomodacji powoduje pozorną krótkowzroczność. Niekiedy jest on poprzedzony utrudnionym rozluźnianiem akomodacji przy przenoszeniu wzroku z bliskich przedmiotów na położone w dalszej odległości. Widzenie w dal staje się wyraźne dopiero po chwili.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Moc refrakcji oka określa się za pomocą badania zwanego skiaskopią (zob. Badanie wady wzroku [wady refrakcji]) lub refraktometrią. Przed wykonywaniem tych badań u dzieci i młodzieży, u których soczewka jest bardzo elastyczna, konieczne jest porażenie akomodacji (przez porażenie mięśnia rzęskowego. Można je spowodować, podając do worka spojówkowego (zob. Budowa narządu wzroku) krótko działające krople 1% tropikamid lub długo działającą atropinę. U młodych osób i u dzieci z objawami niedomogi akomodacji mierzy się też położenie punktu bliskiego akomodacji (tj. najmniejszej odległości z jakiej pacjent jeszcze widzi wyraźnie), który do 20. roku życia powinien znajdować się w odległości mniejszej niż 10 cm przed okiem.

Jakie są sposoby leczenia?

W celu korygowania wad refrakcji i zaburzeń akomodacji używa się okularów (zwykłych, dwuogniskowych albo progresywnych) lub soczewek kontaktowych. Możliwe też jest leczenie operacyjne (chirurgiczna lub laserowa korekcja wad wzroku).

U osób ze skurczem akomodacji konieczne jest podawanie przez około 2 tygodnie do obu oczu leku porażającego mięsień rzęskowy (w celu uniemożliwienia akomodacji i usunięcia pozornej krótkowzroczności) oraz używanie okularów odpowiednich do rzeczywistej wady refrakcji. Zaleca się u tych osób przestrzeganie zasad higieny pracy wzrokowej, głównie unikanie przedłużającej się pracy wzrokowej z bliska.

Co zrobić po zakończeniu leczenia?

Należy używać odpowiednich okularów lub soczewek kontaktowych i okresowo je zmieniać. Wskazana jest okresowa kontrola okulistyczna.

Jak uniknąć zachorowania?

Niedomogi akomodacji związanej z wiekiem (starczowzroczności) nie da się uniknąć. Wyraźne widzenie z bliska umożliwiają odpowiednie okulary lub soczewki kontaktowe. U osób z niedomogą akomodacji, które nie używają odpowiednich okularów do bliży, mogą występować bóle oczu i głowy, łzawienie, nadmierne mruganie, przewlekłe zapalenie spojówek i brzegów powiek. Ćwiczenia rozluźniające napięcie akomodacji i krótkie przerwy w pracy wzrokowej z bliska działają korzystnie u osób, które długo pracują przy monitorze i dużo czytają.

12.06.2013
Zobacz także
  • Nadwzroczność
  • Krótkowzroczność
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta